DA LI SU RUSIJA I SRBIJA 1914. UVUČENE U RAT SA NEMCIMA

MARKO PEJKOVIĆ

Germanski faktor u rusko-srpskim odnosima pred Prvi svetski rat

SAŽETAK

U radu autor analizira uticaj Nemačke i Austro-Ugarske na interese Srbije i Rusije od ujedinjenja Nemačke 1871. pa do samog predvečerja Prvog svetskog rata. Suprotno preovlađujućem i popularnom shvatanju, ove germanske sile nisu bile nepremostive prepreke za bazične geopolitičke interese Srbije i Rusije, već su to upravo bile sile Antante, sa kojima su Srbija i Rusija bile u kobnom savezu, kako će se kasnije ispostaviti. Srbija je u ratu izgubila trećinu populacije i svoj identitet utopivši se na podsticaj saveznika u Kraljevinu SHS, dok je Rusija, osim ogromnih ljudskih žrtava, sloma carizma i dolaska boljševika na vlast, izgubila i veliki deo ranijih teritorija. To ne znači da je germanski faktor uoči rata bio benevolentan, već da je bio samo znatno manje štetan od britanskog i francuskog. Veštim diplomatskim manevrisanjem i ekonomsko-bankarskim lobiranjem, Britanija i Francuska su uspele da pridobiju značajan deo ruskog carskog establišmenta za svoje ciljeve. Klizanje Rusije iz tradicionalnog savezništva sa germanskim silama u naručje Londona i Pariza je samo dalo podsticaja rusofobskim krugovima u Nemačkoj da preuzmu glavnu reč. Srbija se, kao mlađi partner Rusije, u velikoj meri našla omeđena strateškim zaokretom Rusije ka Antanti iako to ne znači da mala balkanska država nije imala slobodu manevrisanja u njenim, često napetim, odnosima sa Bečom.

Ključne reči: Prvi svetski rat, Srbija, Rusija, Antanta, Centralne sile.

Rusija i Nemačka su bile velike sile, koje su uoči rata držale ključeve mira u svojim rukama. Doduše, rat je započeo pošto je Beč objavio rat Beogradu, ali niti bi se Austro-Ugarska usudila da to uradi bez nemačke saglasnosti niti bi rat poprimio evropske i svetske razmere bez odluke Rusije da podrži Srbiju. Postavlja se onda pitanje zbog čega ove dve sile nisu upotrebile ključeve mira na obostranu korist, naročito ako se ima u vidu da su Nemačka (Pruska), Austro-Ugarska (Austrija) i Rusija bile antinapoleonovske, konzervativne saveznice tokom celog ili većine 19. veka? Kako su se interesi Srbije uklapali u taj konzervativni trougao?

U prvom delu rada posmatra se odnos Rusije i germanskog faktora, oličenog pre svega u Nemačkoj. Austro-Ugarska je toliko postala zavisna od Nemačke u godinama pred rat da nijednu važnu odluku nije smela da donese bez zelenog svetla iz Berlina – bilo da se radilo o aneksiji Bosne i Hercegovine, bilo o napadu na Srbiju. Iako je tokom druge polovine 19. veka Beč bio manje pouzdan saveznik Rusiji nego Pruska (Nemačka), zbog neposrednog spora u vezi Balkana sa Rusijom, trebalo bi istaći da je to bilo uglavnom zbog toga što je sve pokušaje austrougarsko-ruskog sbližavanja u ovom regionu vešto kvarila Britanija. Dakle, germanski faktor u ovoj analizi bi trebalo gotovo poistovetiti sa Nemačkom. U drugom delu rada posmatra se nemački stav prema Srbiji, naročito u kontekstu srpskih teritorijalnih proširenja nakon Balkanskih ratova.

ODNOSI RUSIJE I NEMAČKE UOČI RATA

Rusija je pre 1914. imala tri razloga da ostane nemački saveznik: (1) geopolitički, (2) monarhijsko-dinastički i (3) ekonomski. Rusija je odustala od nemačke orijentacije zbog nekoliko razloga koji nisu u domenu racionalnog kalkulusa, koji se u međunarodnim odnosima svodi na uvećanje moći i bezbednosti države. S jedne strane, ulogu su odigrali vrednosni ili ideološki motivi, koji su se svodili na germanofobiju dela ruske elite. Ona je postojala i ranije, paralelno sa nemačkom rusofobijom u nekim nemačkim krugovima, ali su obe iracionalne frakcije vremenom jačale i hranile jedna drugu. Obično bi zamajac dobijale nakon udaljavanja Rusije od Nemačke kroz uzimanje francuskih (u vreme ruskog cara Aleksandra III) ili britanskih kredita (nakon rusko-japanskog rata) ili udaljavanja Nemačke od Rusije zbog povremenog držanja strane Beču u pojedinim balkanskim krizama. [1] U svakom slučaju, raskid savezničkih odnosa je mogao ići u korist pojedinim interesima određenih frakcija ruskog i nemačkog establišmenta, ali ne i državnim interesima Rusije i Nemačke, što se može argumentovati preko tri navedena razloga.

Geopolitički gledano, carska Rusija je pred kraj 19. i početkom 20. veka imala tri smera ekspanzije. Jedan je vodio istočno na Daleki Istok prema Mandžuriji, drugi južno ka Persiji, Avganistanu i Indiji i treći jugozapadno prema Moreuzima Bosforu i Dardanelima. Kada su u pitanju prva dva pravca, Nemačka ne samo da nije imala ništa protiv ruske ekspanzije u ovim regionima nego je čak i diplomatski i materijalno pomagala Rusiji tokom rusko-japanskog rata, snabdevajući njene brodove ugljem na putu do obala Mandžurije. Za to vreme, ruski saveznik Francuska sedela je skrštenih ruku, a Britanija je obilato pomagala ruskog neprijatelja iz tog rata – Japan. Na rusku ekspanziju prema Indiji Francuska je gledala negativno, jer je želela jače rusko angažovanje u Evropi i njenu konfrontaciju sa Nemačkom, budući da je samo na taj način mogla da povrati od Nemačke Alzas i Loren. Francuska sama, ili čak uz pomoć slabe i neiskusne britanske kopnene vojske, nije imala vojne i ekonomske kapacitete da to uradi bez ozbiljnog ruskog angažovanja na istočnoevropskom frontu. Britanija je bila još veći protivnik ruske ekspanzije na jug, jer je u južnoj Aziji posedovala Indiju kao svoju koloniju. Kada su u pitanju moreuzi, Rusija je imala interes da oni uvek budu otvoreni za ruske trgovačke i vojne brodove. Kao minimum, Rusija je tražila da u vreme ratova moreuzi budu zatvoreni za sve vojne brodove, bez obzira na sultanov stav. Time je Rusija htela da spreči pojavu britanskih i francuskih brodova na njenim obalama kao u Krimskom ratu. I upravo je jedina država koja je aktivno, i na rečima i na delima, podržavala Rusiji u njenim nastojanjima da „osigura moreuze” bila Nemačka. Francuska je prema ovom pitanju bila najčešće pasivna, dok je Britanija bila najžešći protivnik Rusije, koja je čak slala i svoju flotu pred Carigradom u rusko-turskim ratovima samo da bi sprečila ovladavanje Rusije tim morskim tesnacima. Britanija, za razliku od Nemačke, nikada nije bila spremna ni verbalno ni praktično da podrži bilo koji ruski zahtev po pitanju moreuza. Dakle, u sva tri pravca geopolitičke ruske ekspanzije ruski interesi su jedino bili direktno sučeljeni sa britanskim, dok su francuski interesi nalagali veću aktivnost Rusije u Istočnoj Evropi uz nemačku granicu, a nemački ohrabrivali Rusiju u sva tri geopolitička pravca.

Kada je u pitanju nemačka geopolitička ekspanzija, ona je imala samo jedan pravac delovanja pred rat, a to je kroz jugoistočnu Evropu ka Bliskom Istoku i Mesopotamiji. Međutim, za razliku od ruske ili austrougarske ekspanzije u ovaj region (kopnena blizina Austro-Ugarske i Rusije), a potencijalno i britanske ili čak francuske (mogućnost da preko sredozemnih ruta lako prebace brodove do Bliskog Istoka), nemačka ekspanzija je bila čisto ekonomskog karaktera. [2] Ta ekspanzija bi se pre mogla oceniti kao geoekonomska, jer se svodila na izgradnju železnice Bagdad-Berlin, koja je trebalo da postane glavna nemačka ekonomska arterija. Nemačka je, za razliku od drugih evropskih država u decenijama pred rat, doživela ogroman privredni i demografski rast, i ta železnica je imala da posluži kao glavno sredstvo za nemački izvoz i uvoz sirovina. Nemački geopolitičari i stratezi onog vremena, poput čuvenog Pola Rorbaha, projekat ove nemačke bagdadske železice tumače kao glavni trn u oku Britanije, bar dok Rusija nije zacementirala svoje opredeljenje za Antantu, zaključivši sporazum sa Britanijom 1907. Ovakva železnica bi ugrozila britansku dominaciju u Egiptu i Persijskom zalivu, s obzirom da je železnica trebalo da ima završtek bagdaskog kraka na obali mora kod Basre, a etapno je bila predviđena i gradnja kraka ka Suecu. To bi bez sumnje ugrozilo vitalne britanske interese, koji su se ogledali u poptunom monopolu na trgovinu sa Indijom, a čime bi i njihova pozicija u Egiptu postala izlišna. Tako da geopolitčkih razloga za promenu ruskog kursa ka Antanti nije bilo. Čak i kada je u vreme najveće zategnutosti između Nemačke i Rusije nekoliko meseci pred rat Nemačka poslala generala Limana fon Sandersa sa ciljem reorganizacije turske vojske, u svojstvu komandanta jednog turskog garnizona na obali moreuza, ona je nakon ruske primedbe povukla Sandersa sa tog položaja. S druge strane, setimo se kako je svojevremeno britanski premijer Dizraeli slao vojne brodove u Bosfor i koji su povučeni tek kada je Britanija dobila od Rusije niz ustupaka oličenih u drastičnoj reviziji ruskog mirovnog projekta iz San-Stefana. [3] Uostalom, dok je nemačka železnička ekspanzija išla od severozapada ka jugoistoku kopnenim putem, ruska je išla od severoistoka ka jugozapadu morem. Dakle, nema direktnog geografskog sučeljavanja interesa između Rusije i Nemačke, kao što je bilo između ove dve zemlje sa Britanijom, nego preklapanja u jednoj tački. Rusiju je zanimao pomorski aspekt Moreuza, a Nemačku priobalni (kopneni) u funkciji bagdadske železnice.

Još veći razlog je Rusija imala da održi savez sa Nemačkom iz 19. veka ako posmatramo krucijalni interes Rusije da sačuva svoj stari poredak tradicionalne monarhije i dinastiju Romanov od socijalitičko-republikanskih revolucija i monarhoubistva. Pokušaj dekabrističke revolucije iz 1825, zatim ubistvo Aleksandra II i neuspela socijalistička revolucija iz 1905, najočigledniji su primeri toga. [4] Inicijatori ovih antimonarhističkih stremljenja su u početku bila tajna i polutajna društva koja su se ugledala na italijanske naconalističke revolucionare karbonare (u pogledu načina rada) i na francuske jakobince (u pogledu ideologije). Kasnije su vodeću palicu preuzeli ruski anarhisti, socijalisti i komunisti, koji su bili, iako ne (polu)tajne organizacije po načinu rada, žestoko proganjani i zabranjivani od carske vlasti. Austro-Ugarska i Nemačka svakako nisu imale interes da se koriste ovim pokretima u cilju obračuna s drugim državama. Te dve države su bile monarhije i nisu bile parlamentarne demokratije (pa ni demokratije u punom smislu te reči). Jedina država čiji su to ideali mogli da budu u tom trenutku jeste Francuska, kao republika i parlamentarna demokratija. Iako je bila spremna da toleriše carizam kada joj je to bilo u interesu, čim bi Rusija preuzela geopolitički kurs koji je bio samo u ruskom, a ne i u francuskom interesu (kao kada je Rusija ušla u rat sa Japanom na Dalekom Istoku), Francuska se nije libila da direktno pomaže radikalne grupe koje su bile predvodnice socijalističke revolucije iz 1905. Tako je Nikolaj II krajem 1905. dobio pouzdane obaveštajne podatke o tome da se francuski ambasador Bompar sastaje sa revolucionarima. [5] I ne samo to. Tokom 1904/1905. Pariz je postao središte anticarske propagande i mesto okupljanja svih ruskih političkih emigranata. Bez obzira na apele ruskog ambasadora u Parizu, Francuska nije ništa preduzela makar da oteža ovim snagama politički rad na francuskom tlu. [6] Nakon neuspešnog rusko-japanskog rata, a za šta je veliki krivac unutrašnji metež koji je podsticala upravo Francuska, careva politika ruskog širenja na Daleki Istok i jug Evroazije gubi podršku establišmenta, dok profrancuska frakcija još više jača. Kao rezultat toga, Francuska zahteva od Rusije da pruži potpunu podršku njenim nastojanjima da ponizi Nemačku na Alhesiraskoj konferenciji posvećenoj Prvoj marokanskoj krizi, što Rusija i radi, i kao „nagradu” dobija zajmove francuskih bankara pod uslovom da se još odrekne i zlatnog standarda, što je imalo pogubnog efekta po rusku ekonomiju. [7]

U decenijama pred Prvi svetski rat, ako poredimo udeo velikih evropskih sila u ekonomskoj moći, samo su Rusija i Nemačka beležile vrtoglavi ekonomski rast, dok je Francuska stagnirala, a Britanija beležila pad. Ako pogledamo indekse industrijske/ekonomske moći država u periodu 1880-1913. (izražene u procentima u odnosu na ukupnu ekonomsku moć Evrope koja se ogleda u kombinaciji proizvodnje čelika/gvožđa i potrošnje energije) i koje je razvio čuveni geopolitičar Džon Miršajmer (John Mearsheimer) u svojoj knjizi Tragedija politike velikih sila (The Tragedy of Great Power Politics), upravo ćemo videti tu tendenciju: [8]

Kao što se vidi iz tabele, nemačka industrijska moć je duplirana, a britanska prepolovljena. Rusija je skoro četiri puta ojačala, dok je Francuska u očiglednoj stagnaciji. Ipak, indikativno je da je Rusija gotovo stala sa rastom upravo u periodu 1900-1910, kada se i konačno okrenula zajmovima Britanije i Francuske. Opet, ako se mir produži, sva je prilika da bi u takvoj okolnosti najmanje profitirala Britanija, koja jednostavno nije mogla da izdrži ekonomsku utakmicu sa Nemačkom. Otuda je po svaku cenu trebalo raditi na izazivanju sukoba nje i Rusije kako bi dva glavna britanska rivala sami sebe uništili. Osim toga, Rusija nije imala razloga da upada u rat sa dobro obučenom i tehnički izuzetno opremljenom i brojnom nemačkom kopnenom vojskom. Nemačka je u periodu 1914-1917. proizvela 47.000 aviona, Rusija samo 3.500. Zatim mitraljeza 280.000 Nemačka, a Rusija deset puta manje. Topova je Nemačka proizvela šest puta više od Rusije, a pušaka skoro tri puta više. [9]

Ovi pokazatelji su potpuno na tragu onoga što je tvrdio ruski carski političar Pjotr Durnovo, koji je neposredno pred rat napisao pismo Nikolaju II u kome ga moli da što pre raskine savezništvo sa Francuskom i Britanijom i ne ulazi u rat sa Nemačkom. U suprotnom Rusiju čeka poraz u ratu, gubitak teritorija i boljševički prevrat. Durnovo je predvideo sve ono što će se u Rusiji desiti 1917/1918. Ni samoj Nemačkoj nije u interesu rat sa Rusijom, jer, iako je Rusija ekonomski slabija, ona ima mnogo veću i izdržljiviju populaciju od Nemačke, kao i mnogo veću teritoriju. Ko god da pobedi u tom ratu, on može malo šta pozitivno da dobije (uglavnom teritorije naseljene antinemačkim, odnosno antiruskim stanovništvom kao što su Poljaci ili Austrijanci u Galiciji). Sukob Rusije i Nemačke je dobitak samo za Francusku i Britaniju. [10] Otuda ovaj članak nije nečija naknadna pamet, nego predstavlja refleksiju zasnovanu na tadašnjim racionalnim analizama, čija je mana bila jedino to što su bile u manjini.

ODNOSI SRBIJE I NEMAČKE UOČI RATA

Nemačka je aktivan stav prema Srbiji i srpskom pitanju počela da kreira od austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine 1908. Tada je Nemačka podržala Austro-Ugarsku, ali se mora imati u vidu da je ona to uradila pošto je Rusija sklopila sporazum sa Britanijom 1907. Bez sumnje, to je bio način da Nemačka „kazni” Rusiju za njeno okretanje Britaniji. Kako se rat približavao, Beč je postojao sve agresivniji prema Srbiji, ali u isto vreme nemoćniji da bilo šta samostalno uradi bez odobrenja Nemačke. Nemačka je sada toliko moćnija od Austro-Ugarske da više nije bilo govora o geopolitičkoj jednačini iz prethodnog veka, kada je Nemačka morala da uzima mnogo više u obzir stavove Austro-Ugarske. Otuda se nemački stav prema Srbiji može najbolje videti u kontekstu Balkanskih ratova, a preko toga se posmatra i nemački stav prema ruskoj balkanskoj politici, imajući u vidu da je Rusija bila pokrovitelj Balkanskog saveza i sila koja je podržavala proširenje i nezavisnost balkanskih hrišćanskih država.

Ovde je najbolje navesti stavove nemačkog istoričara Frica Fišera, poznatog po tome što je okrivio germanski faktor za izbijanje rata. Ali, čak i kod njega mogu da se nađu stavovi koji će razvejati mit o nekakvoj monolitnoj harmoniji između Berlina i Beča kada je Balkan u pitanju i na osnovu kojih će se videti da je kompromis Berlina i Sankt Peterburga u vezi sa Srbijom i Balkanom bio moguć, samo da Rusija nije optirala da napusti germansko savezništvo.

Fišer tvrdi da se zbog nemačkog stava Austro-Ugarska osetila izolovanom i lišenom svake mogućnosti ne samo da okupira Sandžak i Novi Pazar nego i da napadne Srbiju tokom Balkanskih ratova. Po Fišeru, memoari austrougarskog ministra spoljnih poslova Berhtolda reflektuju gorčinu koju je on osećao zbog toga što je pristup Nemačke Balkanskim ratovima sprečio Austro-Ugarsku da vodi aktivnu politiku u jugoistočnom delu Evrope. U istim memoarima se mogu naći i Berhtoldova priznanja da je Berlin u pogledu Balkana vršio pritisak i na Rusiju i na Austro-Ugarsku. Fišer navodi i deo izveštaja sekretara nemačkog ministarstva spoljnih poslova Kiderlen-Vehtera u vezi sa naporom određenih velikih sila da spreče izbijanje Balkanskih ratova. Vehter je tu otvoreno pledirao za rat u kojem će balkanske države jasno pokazati šta mogu i da li imaju pravo da postoje. Ako pobede Tursku biće nagrađene, a, ako izgube, pitanje podele turskih teritorija će se izgubiti sa političke agende za neko duže vreme. Fišer ocenjuje i da je, suprotno namerama Beča, nemački kancelar Betman Holveg sugerisao da bi velike sile trebalo da sačekaju da učesnice Balkanskih ratova istaknu svoje zahteve i da bi velike sile trebalo da intervenišu samo ukoliko bi neki od tih zahteva značio kršenje interesne sfere tih istih velikih sila. [11]

Dakle, Nemačka nije bila protiv teritorijalnog proširenja Srbije u Balkanskim ratovima. Verovatno je proračunala da se njen glavni geopolitički cilj (a to je gradnja bagdadske železnice) lakše može izvršiti u novim okolnostima, a ne u večito nestabilnoj i haosu podložnoj Turskoj. Zato je čekala da vidi ishod pregovora o rekonstrukciji postojećeg železničkog kraka koji je vodio od Beograda ka Sofiji i gradnji novog kraka od Niša ka Solunu. Pregovori su započeti još 1913. i nemačku podršku Austro-Ugarskoj u pogledu albanskog pitanja i potrebe da se srpska vojska istera iz Albanije pod pretnjom rata i treba tumačiti u svetlu pritiska da Srbija prihvati nemačke uslove u vezi sa železničkim projektima. Nemačka je htela da privoli srpsku vladu da taj posao poveri nemačkim bankama i železničkim društvima, kao i da dobije garanciju da će u onim delovima nove srpske države, koji su ranije pripadali Turskoj, a gde su Nemci ugovorima stekli pravo izgradnje železnica, to pravo sada ponovo biti potvrđeno. Međutim, srpska vlada je odlučila da odbije ove nemačke ponude i pregovori su propali 4. juna 1914. godine, za razliku od onih koje je Nemačka vodila sa Bugarima i Grcima. [12] To je bila velika strateška greška srpske vlade koja je, po svemu sudeći, konačno opredelilo Nemačku da u prvoj sledećoj krizi podrži Beč u napadu na Srbiju samo zbog nečega što je Srbija odlučila u vezi sa svojom teritorijom, bez da je tom prilikom narušila tekst Londonskog i Bukureštanskog ugovora, koji su joj garantovali status nakon Balkanskih ratova. Međutim, bilo bi pogrešno baciti krivicu na srpsku vladu zbog ove odluke. Srbija nije bila u stanju da sagleda posledice ove odluke, to je mogla biti samo Rusija, koja je odlično znala šta bagdadska železnica znači Nemcima i odsustvo ruske koordinacije u srpsko-nemačkim odnosima uoči rata je puka posledica već ranijeg ruskog opredeljenja za, po Rusiju, kobnu Antantu. Srbija je pored toga tek izašla iz ratova kao pobednik i imajući u vidu da je više bila izložena pritiscima moćnije Austro-Ugarske na svoj suverenitet od ostalih balkanskih država (čak i od Rumunije, jer ova zemlja nije imala brojnu slovensku populaciju kao Srbija ili Crne Gora, koja je bila dosta manja opasnost za stabilnost Dualne monarhije od Srbije, populacijski i ekonomski gledano), bilo je i očekivano da odlukom o nacionalizaciji železničkih projekata još jednom potvrdi svoj osećaj nezavisnosti. Odsustvo ruske asistencije u regulisanju srpsko-nemačkih odnosa se, u svakom slučaju, pokazalo veoma lošim i po Srbiju i po Rusiju.

ZAKLjUČAK

Tragičan Prvi svetski rat je ostavio teške posledice za Srbiju i Rusiju. Ove dve zemlje se ni danas nisu oporavile od stradanja koja su ih zadesila tada. Rusija je izgubila svoju slavnu dinastiju Romanov, koju su zverski likvidirale snage podržavane upravo od ruskih „saveznika” iz Antante i pre i u toku Velikog rata. Pre rata su revolucionari bili podržavani od Francuske. Tačno je da je Nemačka omogućila Lenjinu da vozom prođe preko njene teritorije iz Švajcarske na putu za Rusiju u aprilu 1917. Ali Nemačka je to uradila nakon Februarske revolucije, iza koje su stajale upravo sile Antante. Silama Antante je cilj bio da sruše cara koji je 1916. i početkom 1917. vodio pregovore sa Nemačkom o separatnom miru kako bi u Rusiji dobili vladu spremnu da nastavi da je gura u krvavu provaliju, samo da bi dominantni politički i bankarski krugovi u Francuskoj, Britaniji i SAD (SAD ulazi u rat upravo aprila 1917) mogli da maksimizuju svoje interese. [13] Međutim, ubrzo su boljševici, čim su došli na vlast, preuzeli agendu Kerenskog i dominantno zastupali antinemačku politiku na čelu sa Trockim (izuzev Lenjina u određenoj meri). Boljševici su stupili u kontakt sa predstavnicima banaka koje su sedište imale u zemljama Antante, pre svega Velikoj Britaniji i SAD. Beli pokret je pomagan od saveznika samo u meri u kojoj je bio voljan da ratuje sa Nemačkom, a, kada je Nemačka poražena u ratu, potreba za carističkim snagama je skroz nestala i tako su boljševici odneli pobedu u Građanskom ratu. [14] A i sama Nemačka je mogla da postane žrtva socijalističke revolucije početkom 1919. godine. Sve ovo je koštalo Rusiju miliona žrtava, gubitka carskih teritorija, carske vlasti na čiju smenu je stupio zločinački boljševički režim. Posledice ovog kraha se u Rusiji osećaju do dan danas i pitanje je da li će biti prevladane.

Neko bi mogao da tvrdi da je Srbija prošla bolje od Rusije nakon rata, ali to nije tačno. Srbija je u ratu izgubila 30 odsto stanovništva i preko 50 odsto odraslih muškaraca. Pored toga, izgubila je i svoj identitet nakon rata utopivši se u prvu Jugoslaviju pod imenom Kraljevina SHS. Ulaskom u veštačku zajednicu sa Hrvatima, Slovencima i brojnom muslimanskom populacijom, srpski narod se našao zapleten u brojnim opskurantskim političkim kombinacijama i pretnjama ne samo hrvatskih i slovenačkih političara nego i stranih sila kojima je Jugoslavija bila u interesu da zauzdava germanski faktor (pre svega Francuske i Britanije). To nam je donelo novi rat sa Nemačkom 1941, NDH i komunizam nakon rata, kao i građanski rat nakon raspada SFRJ. Zajedničko stradanje u Prvom svetskom ratu bi i za Srbiju i za Rusiju trebalo da bude podstrek da izvuku zajedničke lekcije iz te katastrofe. Osnovna lekcija je napuštanje progresivističkih i levičarskih novotarija u politici i vraćanje konzervativnim politikama i čvršćoj saradnji sa Nemačkom.

__________

Uputnice:

[1] George F. Kennan, The Fateful Alliance – France, Russia and the Coming of the First World War, Pantheon Books, New York, 1984., 20, 32-33; V.M. Hvostov, Bizmarkova spoljna politika u poslednjim godinama njegovog kancelarstva (1885-1890), u: Istorija diplomatije – sveska druga (prir.: V.P. Potemkin), Arhiv za pravne i društvene nauke, Beograd, 1949, str. 78, 82.

[2] Paul Rohrbach, Germany’s Isolation: An Exposition of the Economic Causes of the Great War, A.C. Mc Clurg & CO., Chicago, 1915, pp. 29-30, 54-55.

[3] Miloš Ković, Dizraeli i Istočno pitanje, Klio, Beograd, 2007, str. 312-316, 331-336.

[4] Sergeй G. Puškarev, Obzor russkoй istorii, Izdatelьstvo Nauka, Moskva, 1991, str. 296-300, 330, 345-351.

[5] Petr Mulьtatuli, Vnešnяя politika Imperatora Nikolaя II (1894-1917), Rossiйskiй Institut Strategičeskih Issledovaniй, Moskva, FIV, 2012, str. 319.

[6] Ibid, str. 312.

[7] Ibid, str. 359-360.

[8] John J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics, W.W. Norton & Company Ltd., New York, 2001, p. 71.

[9] Ibid, p. 72.

[10] Pun tekst Durnovljevog pisma je prvi put objavljen u sovjetskom žurnalu Krasnaя novь, 1922, N. 6.

[11] Fritz Fischer, War of Illusions – German Policies from 1911 to 1914, W.W. Norton & Company, Inc, New York, 1975, pp. 154-155, 158-159.

[12] Klaus Thörner, Der ganze Südosten ist unser Hinterland: deutsche Südosteuropapläne von 1840 bis 1945, Universität Oldenburg, 2000, s. 247.

[13] V.M. Hvostov, Diplomatija u godina Prvog svetskog rata, u: Istorija diplomatije (prir.: V.P. Potemkin), Arhiv za pravne i društvene nauke, Beograd, 1949, str. 259.

[14] Kerry Bolton, Revolution from Above, Arktos Media, 2011, pp. 71-78; Antony C. Sutton, Wall Street and Bolshevik Revolution, Crown Publishing Group, New York, 1974.

___________

Literatura:

1. Istorija diplomatije (prir.: V.P. Potemkin), Arhiv za pravne i društvene nauke, Beograd, 1949.
2. George F. Kennan, The Fateful Alliance – France, Russia and the Coming of the First World War, Pantheon Books, New York, 1984.
3. Paul Rohrbach, Germany’s Isolation: An Exposition of the Economic Causes of the Great War, A.C. Mc Clurg & CO., Chicago, 1915.
4. Miloš Ković, Dizraeli i Istočno pitanje, Klio, Beograd, 2007.
5. Sergeй G. Puškarev, Obzor russkoй istorii, Izdatelьstvo “Nauka”, Moskva, 1991.
6. Petr Mulьtatuli, Vnešnяя politika Imperatora Nikolaя II (1894-1917), Rossiйskiй Institut Strategičeskih Issledovaniй, Moskva, FIV, 2012.
7. John J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics, W.W. Norton & Company Ltd., New York, 2001.
8. Fritz Fischer, War of Illusions – German Policies from 1911 to 1914, W.W. Norton & Company, Inc, New York, 1975.
9. Klaus Thörner, Der ganze Südosten ist unser Hinterland: deutsche Südosteuropapläne von 1840 bis 1945, Universität Oldenburg, 2000.
10. Kerry Bolton, Revolution from Above, Arktos Media, 2011.
11. Antony C. Sutton, Wall Street and Bolshevik Revolution, Crown Publishing Group, New York, 1974.

Tekst je šira verzija izlaganja sa međunarodnog naučnog skupa održanog u Topoli 1. avgusta 2014. pod nazivom „Pouke Velikog rata 1914-1918. Rusija i Srbija – istorijski saveznici“. Naslov Redakcija Novog Standarda