VUK BAČANOVIĆ
Zbog čega je Sarajevo vekovni antipod demokratije?
„Srpskom narodu su ruke vezane, pa upravo zbog toga ne sme se trčati pred rudu, nego čekati da nam događaji rešavaju stvari budućnosti, više nego mi sami.“
Milorad Ekmečić
Postoje samo tri značajne knjige koje su kritički obuhvatile cjelokupan skromni opus političke misli u Bošnjaka, odnosno južnoslovenskih muslimana različitih nacionalnih opredijeljenosti u 19, 20. i 21. vijeku. Prva je svakako Parergon (1980) Derviša Sušića, druga Sto godina muslimanske politike (2000) Envera Redžića i treća i definitivno najsveobuhvatnija, najnovija studija Tarika Haverića Kritika bosanskog uma (2016). Prva je raskrinkala mit o antinacističkom djelovanju udruženja El-Hidaje i Mladih muslmana u Drugom svjetskom ratu, druga mit o tome da srpski nacionalisti nisu dopuštali formiranje bošnjačke nacije, dok je krivica za taj pobačaj isključivo na klerikalno-osmansko-feudalnoj eliti bosanskih muslimana i njenom fanatičnom otporu svakom obliku moderniteta, dok je treća pokazala zbog čega je to i dalje, unatoč pokušaju nacioizgradnje, nemoguće zbog sistemskog i hotimičnog „vezivanja uz civilizaciju blokiranu u svom razvoju“, odnosno na mitološke islamske narative svijeta koji „nikad nije usvojio prosvjetiteljske vrijednosti, pa otud ne uspijeva da se nosi sa zahtjevima političke modernosti“.
Upravo zbog toga su Sušićeva i Redžićeva knjiga u današnjem Sarajevu potpuno marginalizovane i bačene u zapećak, a ista sudbina čeka i Haverića, čija će studija onima koji znaju čitati poslužiti kao završna konstatacija o jednom ireverzibilnom procesu. Ono što još valja konstatovati je snebivanje tradicionalne i tobože građanske čaršije nad referendumom o Danu Republike koji će 25. septembra biti održan u Republici Srpskoj. Suludi pokliči o tobože nastupajućem ratu, pozivanje visokog predstavnika da ureduje, prihvatanje zdravo za gotovo Ustavnog suda, u kojem sjede strane sudije (Forum mladih SDP je nedavno čak organizovao protest za ostajanje stranaca u Ustavnom sudu vlastite zemlje), stvaranje medijskih spinova o tome kako Aleksandar Vučić samo što nije izvršio pritisak na Dodika o zabrani referenduma – sve to skupa svjedoči o jednom duboko antidemokratskom, antimodernom, antinacionalnom, antisuverenističkom i antislobodarskom stavu, koji kontinuirano prevladava u Sarajevu. Za to ne bi trebalo uzimati kao primjer samo političko bulažnjenje Suada Kurtćehajića – inače jednog od političkih sponzora Antidejton grupe, iste one čija je instalacija Republike Srpske u obliku masovne grobnice u julu “krasila centar Sarajeva – o mogućnosti ukidanja dejtonskog i vraćanju na snagu ustava od samih početaka propale i nelegalno nametnute Republike BiH već i građanske i lijeve. Tu su i „neomarksitički” misliloci, poput naturalizovanog Bošnjaka Vlastimira Mijovića, predsjednika SDP Nermina Nikšića, pa i „antinacionaliste” Envera Kazaza. Mijović se tako dosjetio nekog svog članka iz 1989. u kojem je „raskrinkao” agresorske planove Srbije, koji su, naravno, bili uvod u nastanak Republike Srpske, da bi u istom članku tužno zacvilio kako ga je „advokatica koja je u Hagu branila srebreničkog komandanta Nasera Orića pitala da li bi došao u Hag da svjedočim o navodima iz dokumenta označenog kao državna tajna”, od čega nije bilo ništa jer ga u Haag „nisu ni pozvali”.
„VELIKOSRPSKA IDEOLOŠKA MOĆ“
Ali tako to biva kada se vjeruje u građansku BiH po mjeri „multietničke” ideologije SDA, pa načelo „jedan čovjek jedan glas” bez uporišta u srpskom i hrvatskom narodu u izvedbi Socijalemokratske partije dovede do potpunog kurcšlusa ljevice, bez nade u njen oporavak. To je najbolje demonstrirao pomenuti nasljednik Zlatka Lagumdžije Nermin Nikšić, kada je referendum nazvao „vrhunac urušavanja države te neustavan nezakonit pokušaj poništavanja odluka Ustavnog suda BiH“. Analitičar Enver Kazaz, imajući na umu posljedice nerealne centralističke politike Harisa Silajdžića, slijedi Mijovića i Nikšića u konstataciji da je u toku „neprestano podržavljenje entiteta, kojeg je osnovao ratni zločinac Radovan Karadžić i velikosrpska ideološka moć te institucije tadašnje tzv. krnje Jugoslavije“.
„Dodik je”, nastavlja Kazaz, „svojom prostačkom retorikom i autokratskom vlašću zasnivač i glavni nosilac te strategije, ali nijedan drugi političar iz RS-a nije pokazao spremnost da nasuprot Dodikovoj izgradi suprotnu politiku koja bi na koncu RS-u oduzela atribute države. Naprotiv, svaki političar i svaka stranka iz tog entiteta natječe se sa Dodikom u republičkosrpskom patriotizmu, što znači da je on postao jedina i osnovna ideološka norma u RS-u.”
Ma kako se svi navedeni analitičari naizgled umnogome i ne slagali, zajedničko im je jedno, a to je iluzija da demokratija može funkcionisati jedino pod okolnostima i/ili u okviru ideoloških i političkih konstrukata, koje su oni sami zacrtali. A kakvi su to konstrukti? Prije svega da je bilo kakvu demokratiju, demokratske principe ili lekcije o demokratiji moguće crpiti iz institucija države koja je faktički protektorat i nema nikakvog unutrašnjeg suvereniteta, budući da njome upravlja međunarono namjesništvo na čelu sa visokim predstavnikom sa ovlastima kakve su otprilike 1799. oduzete Luju XVI.
Drugo, očekivanje da će iz nastavka političke kulture austrougarske kalajevštine u obliku nametanja odluka od funkcionera koje niko nije izabrao, odluka koje niko nije usaglasio, a kamoli demokratski izglasao, dovesti do procvata demokratije i međuetničkog povjerenja. Treće, da je moguće jednu takvu nametnutu konstrukciju predstaviti kao plod viševjekovnog subjektiviteta i kontinuiteta državnosti, a sve što nije u skladu sa takvom iluzijom proglasiti zlim ideologijama „nacionalnih torova”.
„ODUZIMANjA ATRIBUTA DRŽAVE” SVOJOJ DRŽAVI
Utoliko je moguća i paralogika da srpski plebiscit iz 1992, kojim nastaje Republika Srpska, nedmokratski i rezultat planirane „velikosrpske agresije”, a da je bošnjačko-hrvatski referendum, čijim je skupštinskim izglasavanjem izvršeno ustavno nasilje i srušen ustavno-pravni poredak SR BiH i koji je bio put ka nedemokratskom međunarodnom protektoratu, demokratski, te da se iz njega mogu crpiti agumentacije protiv refeenduma o 9. januaru kao Danu Republike. Moguće i iz logike da su demokratske imperije uvijek spremne prihvatiti antidemokratske tendencije koje im idu u korist. No to nije jasno ni Nerminu Nikšiću, pa ni uvijek „antinacionalstički” nastrojenom Enveru Kaazu, koji, valjda sljedeći autoritarnu protektoratsku logiku, iznosi tvrdnju da je Republiku Srpsku osnovao Radovan Karadžić, baš kao da je isti imao moć multplikacije vlastitog tijela da daleke 1992 izađe na sva glasačka mjesta i izjasni se umjesto većine Srba za ostanak u Jugoslaviji.
Određeni lideri države ne istresaju iz mađioničarskog šešira, kao što je iz šešira Ričarda Holbruka istresena dejtonska BiH, a u nju ne kao izraz volje Radovana Karadžića, već srpskog naroda ušla i u miru uspostavljena Republika Srpska, sve sa svojim Danom Republike. Koliko tragikomično u tom smislu zvuči jadikovka, jer nijedan srpski političar nije izgradio „suprotnu politiku koja bi na koncu RS-u oduzela atribute države“. Ako bi se proučavala istorija nacionalnih pokreta generalno, a posebno istorija srpskog nacionalnog pokreta, kao naroda autohtonog, kako u Srbiji, tako i u BiH, onda teško da bismo našli ijednog ozbiljnog političara, izuzev možda među umobolnicama, koji bi se zalagao za „oduzimanja atributa države” svojoj državi. Izuzev možda u državi koja to nije i koja bi u svoju nedemokratsku ništinu željela uvući onu koja to u svakome smislu jeste. I to zbog čega?
Zbog referenduma o nečemu što se do 2015. proslavljalo bez ikakvih problema, a, za razliku od sarajevskih, posebno SDP-ovskih unitarističkih ekpserimenata, podržanih od protektora Valentina Incka, nije ni u kom segmentu remetilo funkcionisanje institucija protektorata BiH. Nazivati pri tome referendum izrazom „velikosrpstva” je, ako ne suludo, a ono vrlo pokvareno, jer zaštita malog entiteta, presječenog na dva dijela Distriktom Brčko, sa vijugavim neodbranjivim granicama, kao „ostatka ostataka srpskog naroda zapadno od Drine” (Ekmečić), ne može biti ni malosrpska, a kamoli velikosrpska tendencija. Te su činjenice izgleda neshvatljive sarajevskoj političkoj eliti, kojoj osmansko-feudalno naslijeđe, kombinovano sa antidemokratskim protektoratom, predstavlja naizgled savršen alat za proizvodnju ideologije o pravu na BiH. Usamljeni glasovi razuma, odnosno njihova politička misao koje smo se dotakli na početku teksta, su takvoj političkoj stvarnosti potpuno marginalizovani, a s njima i svaka šansa opstanka zajedničke države u trenutku nestanka protektoratskog namjesništva.
