Pitanje srpskog jezika u Crnoj Gori danas je političko pitanje u onolikoj mjeri koliko je to bilo i prije sto godina u uspostavljanju jugoslovenske jezičke politike Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenca, kasnije Kraljevine Jugoslavije – „troimenog jezika i naroda“.
Istoričarima i filolozima je poznato da jugoslovenski jezički projekat nema istorijskog polazišta u istoriji Crne Gore do formiranja Jugoslavije.
I u stogodišnjem periodu Jugoslavije, kada je srpski jezik zvanično bio zaveden nazivom „srpskohrvatski“, u Crnoj Gori je u narodu imenovan srpski jezik. Prije prisajedinjenja Kraljevine Crne Gore Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca službeni jezik u Crnoj Gori je bio srpski, a pismo ćirilica.
U Zakonu o Narodnijem školama Kraljevine Crne Gore, štampanom na Cetinju u kraljevskoj državnoj štampariji, 1911. godine, piše: „Član 1. Zadatak je narodnijema školama, da vaspitavaju djecu u narodnom i religijskom duhu i da ih spremaju za građanski život, a naročito da šire prosvjetu i srpsku pismenost u narodu.“
Istim zakonom se u drugim članovima naznačava da djeca ne mogu pohađati strane škole na drugim jezicima dok ne završe školu na srpskom. Bitno je navesti da u trećem poglavlju „Nastava“ pod članom 26. piše: »U osnovnoj školi uče se ovi predmeti: 1. nauka hrišćanska; 2. srpska istorija; 3. srpski jezik; 4. crkveno-slovensko čitanje; …“
Danas, da bismo shvatili pitanje „crnogorskog“ i srpskog jezika u Crnoj Gori moramo sagledavati pitanje srpskog jezika u istorijskom procesu stogodišnjeg jugoslovenskog političkog jezičkog programa. Ali, i ukupnog austroslavističkog kreiranja jugoslovenske jezičke politike od početka 19. vijeka, od osnivanja Jugoslovenske akademije u Zagrebu, „azbukotresa“ Sava Mrkalja, Kopitar-Karadžićeve reforme srpskog jezika i pravopisa, Bečkog književnog dogovora, Daničićevog dvoimenovanja srpskog jezika u „hrvatski ili srpski“, do Novosadskog sporazuma o nazivu zajedničkog jezika kao vrhunca jugoslovenskih jezičkih integracija, a potom preimenovanja srpskog jezika u crnogorski i bošnjački, i druge jugoslovenskog „jezike“.
Dakle, da bismo razumjeli jezičku politiku vladajuće crnogorske partije, preimenovanja srpskog jezika i prelaska na latinično pismo, moramo poznavati istorijske i tekuće procese jugoslovenske jezičke politike.
Program preimenovanja srpskog jezika u Crnoj Gori moramo posmatrati kao posledicu, nastavljanje nasleđene jugoslovenske jezičke politike i principa višeimenovanja vlastitog jezika, a ne prvenstveno kao kulturno-politički produkt marionetske partije na vlasti.
Sprovođenjem jugoslovenskog državnog projekta sa mape svijeta su izbrisane pravoslavne Kraljevine Srbija i Crna Gora, dok su dvije rimokatoličke političke nacije dobile status konstitutivnog naroda, a u Ustavu nove države srpski jezik troimenovan u srpsko-hrvatsko-slovenački.
Kraljevina Jugoslavija je ustavom i pravopisom preimenovala i višeimenovala srpski jezik, i izjednačila latinično i ćirilično pismo, čemu se pravoslavni narod u Crnoj Gori vjekovima odupirao, latinskoj lingvističkoj misiji koliko i otomanskom ropstvu.
Jugoslovenskom jezičkom politikom su bili zatečeni Srbi u Srbiji i Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Krajini i Makedoniji, od Vardara do Triglava.
Malo je Srba znalo kakva se kreacija krije u paketu jugoslovenskog monarho-masonskog državnog i jezičkog vavilonskog projekta.
U svijetu do tada nisu postojali slični primjeri, makar i plemenskih zajednica centralne Afrike, da rukovodstvo jednog istorijskog naroda, a pogotovu naroda istorijske predanjske pismenosti, mijenja naziv vlastitog jezika i prihvata strano pismo.
Istoriji su do tada bili nepoznati primjeri dobrovoljnog preimenovanja jezika i prelaska sa svog alfabeta na drugo i drugačije pismo, osim u programima kolonizovanja jezika kolonizovanih naroda.
Austroslavizam se u jugoslovenskom kolonizovanju srpskog jezika se pokazao djelotvorniji od cjelokupnog evropskog kolonizovanja jezika indijskih i afričkih kolonija.
Kontinuitet kodifikacije preimenovanja srpskog jezika
Podsjetimo se sažetim pregledom povijesti preimenovanja srpskog jezika u programu jugoslovenske jezičke politike austroslavističke katedre, sprovođene u misiji prozelitizma prema pravoslavnim Srbima.
Od srednjovjekovne rimokatoličke misije na pravoslavni Balkan u procesu kolonizovanja srpskoslovenskog jezika bilo je različitih predloga naziva jezika.
Spoljašnji pritisak prozelitizma po prirodi stvari ne može imati misionarskog učinka dok se u vjerskoj dogmi naroda nad kojim se sprovodi ne izvrši religiozna reforma prema duhovnoj doktrini kolonizatora, to jest u procesu kolonizovanja jezika ne izvrši reforma prirode i pravila pravopisa – kao jugoslovenskom jezičkom reformom u srpskom jeziku.
Kontinuitet kodifikacije preimenovanih srpskih dijalekata u nove nacionalne nazive jezika traje od početka 19. vijeka. Autoriteti austroslavizma i evropski slavisti uopšte, franjevačka filološka misija od srednjeg vijeka, predlagali su varijante naziva jezika kao latinsko lingvističko i religiozno rešenje integracije jezika pravoslavnih Srba, od ilirskog, jugoslovenskog, do srpsko-hrvatskog i hrvatsko-srpskog.
Prvo preimenovanje srpskog jezika sa srpske strane izvršio je srpski filolog profesor beogradske Velike škole Đura Daničić (pravo ime Đorđe Popović).
Daničića je kao predstavnika srpskih ustanova, istorijskog nacionalnog i jezičkog prava, pozvao biskup Josip Juraj Štrosmajer, pokrovitelj Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu (kasnije HAZU), da za Jugoslovensku akademiju izrađuje „Riječnik hrvatskog ili srpskog jezika“, i kao kodifikaciju naziva „hrvatskog jezika“.
Daničić se preselio u Zagreb 1867. godine, postavljen je za sekretara Jugoslovenske akademije znanosti, a predsjednik Jugoslovenske akademije je bio fratar i filolog Franjo Rački.
Prije formiranja Kraljevine Jugoslavije, ustavnog preimenovanja i višeimenovanja srpskog jezika, Kraljevina Srbija je 1868. godine uvela reformisani srpski pravopis Kopitar-Karadžić kao program jugoslovenske jezičke politike austroslavizma, sledeće godine posle preseljenja Daničića u Zagreb i početka rada na Rečniku hrvatskog ili srpskog jezika, kao priznavanja naziva hrvatskog jezika.
Odlukom Knjaza Mihaila Obrenovića je ukinut zakon zabrane korišćenja Karadžićevog pravopisa i Rečnika čime je počelo korišćenje reformisanog pravopisa. Program jugoslovenske jezičke reforme srpskog jezika i pravopisa je podrazumijevao dvoimenovanje srpskog jezika.
U jugoslovenskom jezičkom programu srpski jezik je bio kodifikovan kao „hrvatski ili srpski“ ili „srpski ili hrvatski jezik, a reformisani srpski fonetski pravopis kreiran kompatibilnim novoformiranoj varijanti hrvatske latinice novoimenovanog hrvatskog jezika.
Doktrinarni dokument jugoslovenskog jezičkog programa za određivanje naziva i pravopisa jezika, višeimenog višecentričnog zajedničkog jugoslovenskog jezika, je Bečki književni dogovor 1850. godine.
Dokument dogovora su sa srpske strane potpisali Vuk S. Karadžić i Đura Daničić, pet hrvatskih i jedan slovenački filolog.
Naziv zajedničkog jezika u Bečkom književnom dogovoru se ne navodi. Dokument je napisan i potpisan varijantom jugoslovenske hrvatske latinice i od strane Karadžića i Daničića.
U potpisivanju „dogovora“ Daničić i Karadžić nisu imali zvanična ovlašćenja Knjaževina Srbije i Crne Gore, niti kulturnih ustanova Srba u austrijskom carstvu, naprotiv, nego status današnjih nevladinih organizacija.
Broj potpisnika sa „srpske“ i hrvatsko-slovenačke strane jasno govori o političkoj prirodi „dogovora“.
Koliko je Karadžićev i Daničićev učinak u jugoslovenskom jezičkom programu bio bitan za preuzimanje i preimenovanje srpskog jezika u hrvatski svjedoči činjenica da je Vuk S. Karadžić 1861. 16. rujna imenovan počasnim građaninom Zagreba, Zastupništvo grada Zagreba je Karadžiću dodijelilo povelju grada, dok je u Knjaževini Srbiji Karadžićev pravopis i Rječnik bio zakonom zabranjen kao program prozelitizma unijatske misije.
Daničić se kasnije preselio u Zagreb, kako smo naveli, gdje je i umro radeći „Rečnik hrvatskog ili srpskog jezika“.
Podsjetimo, program reforme srpskog jezika i pravopisa, pored drugih austroslavista, najaktivnije je po dužnosti sprovodio državni cenzor medijskih i književnih izdanja na slovenskom jeziku na prostoru austro-mađarske carevine Jernej Kopitar, a u saradnji sa srpskim saradnicima – prvenstveno Savom Mrkaljom, Vukom S. Karadžićem i Đurom Daničićem.
U Kraljevini Srbiji posle uvođenja reformisanog pravopisa srpski jezik nije bio ustavno i pravopisom preimenovan i dvoimenovan, ali jeste na nadnacionalnoj međunarodnoj institucionalnoj instanci integracija, kodifikovan kao „hrvatski ili srpski“ – „srpski ili hrvatski“.
Kao što je danas u Srbiji ustavnom odredbom i pravopisom, kao folklornom filološkom formom, jezik Srba nazvan srpskim, dok SANU u Institutu za srpski jezik provodi jugoslovenski kontinuitet kodifikacije dvoimenovanog srpskog jezika, pod jednodjelnim hibridnim dvočlanim nazivom „srpsko – hrvatski“. Institut za srpski jezik SANU insistira u izradi „srpskog“ rečnika, na nazivu „Rečnik srpskohrvatskog narodnog i književnog jezika SANU“, zajedničkom jednoimenom jednodjelnom jugoslovenskom nazivu zajedničkog jezika Hrvata i Srba.
Zapravo, SANU sprovodi strategiju jugoslovenskih jezičkih integracija Novosadskog sporazuma iz 1954. godine, kao krune kodifikacije jugoslovenskog jezičkog programa, kojim je određeno da se zajednički jezika naziva „srpskohrvatski“ ili „hrvatskosrpski“.
Novosadskim sporazumom nije prihvaćen hrvatski zahtjev za kontinuitetom Daničićevog naziva „hrvatski ili srpski“ jezik“ nego se radilo na integrativnom izgrađivanju jugoslovenskog jezičkog jedinstva i identiteta, tj. potpunom potiranju nezavisnog srpskog jezičkog identiteta
Posle Bečkog književnog dogovora, a pogotovu posle ukidanja zakonske zabrane korišćenja reformisanog srpskog jezika i pravopisa u Knjaževini Srbiji, uslijedila su u Jugoslovenskoj akademiji i Hrvatskom saboru, kao evropskim ustanovama, proglašenja hrvatskog jezika kao nezavisnog naziva „autohtonog“ jezika.
Formiranjem Kraljevne Jugoslavije program proglašenja autohtonosti hrvatskog jezika je nastavljen, da bi u SFRJ sa jugoslovenskim intenzivnijim integracijama srpskog jezika konačno bio dovršen proces diferencijacije i kodifikacije hrvatskog jezika.
Pravilo i pravo preimenovanja „zajedničkog jugoslovenskog jezika“ novim nacionalnim nazivima primjenjivano je, kao i danas, na govorna područja srpskog jezika, jer je proces kulturno-religioznih evropskih integracija podrazumijevao asimilaciju pravoslavnih naroda, a novoimenovani jugoslovenski jezici su smatrani završenim procesom evroslavističkih integracija.
Prostor Crne Gore je u jugoslovenskom jezičkom programu potpuno i posebno tretiran. Kao što su Srbi u rimokatoličkoj austromađarskoj carevini u Vojvodini pod prozelitskim pritiskom vjekovima pisali ćirilicom i nazivali svoj jezik srpskim, a posle 80 godina jugoslovenskog identitetskog inženjeringa mnogi postali nacionalno Vojvođani, pišu latiničnim pismom, a javljaju se inicijative za uvođenje vojvođanskog jezika, tako je i veliki broj Srba u Crnoj Gori pod stogodišnjom politikom srpsko-hrvatskog jugoslovenskog jezičkog i vjerskog ekumenizma konvertirao u prolatinske Crnogorce – Montenegrine, a jezik u novu granu latinske slavistike – Montenegristiku.
Zapravo, Crnogorski jezik je još jedna posledica „vukovskog“ revolucionarnog razgrađivanja ćirilične pismenosti i jezika, a posebno jugoslovenskog vukovskog prorimokatoličkog povinovanja hrvatsko-slovenačkoj jezičkoj politici.
PRINCIPIJELNI U JUGOSLOVENSKOJ JEZIČKOJ POLITICI
Partija na vlasti u Crnoj Gori principijelno primjenjuje jugoslovensku jezičku politiku preimenovanja i višeimenovanja srpskog jezika. U jezičkom „srpsko-crnogorskom“ sukobu srećemo jugoslovenske jezikoslovce i „vukovce“ na obije sukobljene strane. Uprošćavanje jezika i pravopisa, ekonimicističko tretiranje jezika i pisma, raskid sa crkvenoslovenskom pismenošću i književnošću, primjenu principa evropskih racionalista ekstremista (Adelung) „piši kao što govoriš“.
Zato nam se nameće pitanje, u kojoj mjeri je protivljenje crnogorskom pravopisu i jeziku odbrana jugoslovenske jezičke politike, a u kojoj srpske i pravoslavne?
Dijelu Srba nije bitno preimenovanje srpskog jezika i zabrana ćiriličnog pisma, već prenaglašeno jotovanje ili dodavanje dva slova i glasa u „crnogorski“ pravopis koja u Crnoj Gori svi Srbi koriste, kao i u Bosni i Hercegovini, i dijelu Srbije to jest u dijalektima od Užica do Knina. Sve nam to ukazuje na jugoslovensku srpsko-hravatsku usmjerenost savremene srpske jezičke politike, a plemensku netrpeljivost pravoslavnih sunarodnika, na neprevaziđeni plemenski prestiž i mentalitetsku mržnju među srpskim narodom.
Kada je komitet Kongresne biblioteke iz Vašingtona poslednji put u julu 2017. odbio zahtjev biblioteke „Đurđe Crnojević” sa Cetinja za kodifikaciju crnogorskog jezika pojedini lingvisti su likovali tvrdeći da je „srpskohrvatski“ jezik naučna lingvistička činjenica, a „crnogorski“ varijanta srpskog jezika.
Relativizovanje naziva srpskog jezika sa hrvatskim, a zauzimanje „srpskog“ stava u odnosu na plemenski prestiž sa crnogorskim govorom govori o plemenskom i politikantskom pristupu lingvistici.
Na adresu crnogorskih institucija za standardizaciju crnogorskog jezika stigao je mejl Rebeke S. Gunter iz komiteta, da je odbor u čije ime se javlja „raspravljao više puta o crnogorskom jeziku i stav je bio da se radi o varijanti srpskog jezika koji se govori u Crnoj Gori”. Navela je i da su predložili „primjenu varijantnog koda srp-ME, osim ukoliko se ne pošalju dodatne informacije za razumevanje značajnih lingvističkih razlika između dva jezika. Posebni kodovi se dodjeljuju na osnovu lingvističkih razlika, a ne na osnovu političkih ili geografskih”.
Rebeka Gunter je navela razuman i lingvistički logičan zaključak komiteta, ali obrazloženja Instituta za srpski jezik SANU za istrajavanje na nazivu vlastitog jezika „srpskohrvatskim“ predstavljaju protivljenje zdravom razumu i programsku principijelnu podršku „crnogorskom“ i svakom novom nadijevanju novog „nacionalnog“ naziva „zajedničkom jeziku“.
Evroatlansko priznavanje crnogorskog jezika nastavak je latinske lingvističke misije na Balkanu, ali, evroatlanska jezička politika je prosrpska u odnosu na srpsko stogodišnje samoporicanje jugoslovenskom jezičkom politikom.
„Međunarodno“ priznavanje crnogorskog jezika se datumski i programski poklapa i sa tragičnim i fatalističkim dokumentom jugoslovenske jezičke i državne politike, sa stogodišnjicom Krfske deklaracije 1917. godine, koja je određivala i ravnopravnost naziva srpskog i hrvatskog jezika, ćiriličnog i latiničnog pisma u projektu jugoslovenske države, dok je srpska vojska umirala na kamenim ostrvima jonskog mora, srpski narod trpio genocidni pogrom austro-mađarsko-hrvatsko-bugarske okupacije, a upotreba srpskog ćiriličnog pisma i naziva jezika bila zabranjena.
Naime, naknadna NATO-naklonost američkih kulturnih ustanova u dodjeljivanju međunarodnog statusa crnogorskom jeziku ima kontinuitet u dokumentaristici državne doktrine fatalističkog formiranja hibridnog nacionalno-lingvističkog vavilonskog jugoslovenskog državnog sustava – u kojem je ukinuta i srpska vojska – nazivom i sastavom.
Postoji dovoljno lingvističkog legitimiteta u 150-godišnjoj praksi i principima jugoslovenske jezičke politike na koju se mogu pozivati lingvisti novoimenovanih jugoslovenskih jezika.
Montenegristika još mora da uči od beogradske jugoslovenske jezičke škole, kao žive prakse sprovođenja strategije Bečkog književnog dogovora i Novosadskog sporazuma o preimenovanju srpskog jezika i promovisanju latinske pismenosti.
Jezička jugoslovenska politika u Srbiji – za razliku od hrvatske, crnogorske i bošnjačke – istrajava na starijoj istorijskoj indoktrinaciji, pogrešnim polazištima pravopisa i jezičke politike koji su omogućili i omogućavaju preimenovanje srpskog jezika.
Svjedoci smo i poslije ratnog raspada kraljevine i socijalističke Jugoslavije fatalističke filološke odanosti kulturnih ustanova Republike Srbije jugoslovenskoj jezičkoj politici, istrajavanja u samokolonizovanju srpskog jezika i pisma, procesu relativizovanja naziva vlastitog jezika i naroda.
Autor Ognjen Vojvodić
Izvor Fakti, 09. april 2018.
