Kako se na Balkanu politika vodi prema principima spojenih posuda od početka devedesetih godina prošlog vijeka, u političkim razmatranjima balkanskih kriza s vremena na vrijeme spominje se „paralelizam“ u rješavanju slučajeva Republike Srpske i Kosova.
Rasprave su se najčešće vodile u kontekstu moguće razmjene uticaja Srbije – da bi odustala od zahtjeva da se Kosovo i Metohija zadrže u njenom ustavnom sistemu i teritorijalnoj cjelovitosti Srbiji se u neformalnim kolokvijalnim raspravama „davala“ Republika Srpska (RS). Niko, pri tome, nije definisao u kakav bi format bila uramljena ta navodna razmjena: da li Republika Srpska – kao nezavisna država na koju Srbija ima odlučujući uticaj ili neku vrstu mandata (što i ima i sada kada je RS teritorijalni, institucionalni i normativni dio BiH) ili eventualno neposredno fizičko teritorijalno priključenje Republike Srpske Srbiji u ugrađivanje u njen ustavni sistem.
Oba moguća rješenja podrazumijevaju novo „geopolitičko preslaganje“ Balkana što bi bio još jedan korak (iako sasvim sigurno ne i posljednji) ka uspostavljanju novog međunarodnog poretka na Balkanu.
Situacija na Balkanu nije u fokusu međunarodne pažnje pored nekoliko svjetskih političkih kriza čiji razmjere i uticaj daleko prevazilaze važnost Jugoistoka Evrope za svjetsku politiku.
Svjetske sile izbjegavaju da se bave s više od dvije, eventualno, tri međunarodne krize istovremeno.
Balkanski konflikti dospjeli su u centar pažnje početkom devedesetih godina prošlog vijeka, ali su se prioriteti od tada značajno preusmjerili na sjevernokorejske ili iranske nuklearne programe, rusko strateško jačanje, transatlantske ekonomske odnose i globalnu ekonomiju ili jačanje uloge Kine na prostorima Azije, Afrike i Pacifika.
Sudeći po nekim naznakama, moguće je da Balkan u nekoj perspektivi ponovo postane predmet pažnje zapadnih država. Geopolitički razlozi mogu da se pronađu u jačanju ruskog, turskog i kineskog političkog, ekonomskog i strateškog prisustva u Regionu koji su uticali na povratak pažnje Sjedinjenih Država i spore Evropske unije (EU).
Slučajno ili kao najava mogućeg pojačanog angažovanja je kratka ocjena, visoko plasirana u kratkom tekstu na sedmoj strani magazina „Tajm“ od 25. decembra 2017. godine u kojem uz fotografiju Milorada Dodika stoji njegova najava da će RS da slijedi „put nezavisnosti“.
U veoma kratkom tekstu stavljena je u kontekst sličnih namjera u španskoj Kataloniji, nigerijskoj Bijafri i autonomaškim težnjama francuskog ostrva Korzike. Tekst, objavljen bez nekog posebnog povoda, dovodi se u vezu s nizom sličnih ocjena iz vremena referenduma o nezavisnosti Crne Gore 2006, samoproglašenja nezavisnosti Kosova 2008. ali i pojačanom retorikom u prilog jačanju autonomije i ideja o nezavisnosti RS s jedne stane, a s druge strane protivljenje bilo kakvom širenju njene autonomije u „dejtonskoj“ Bosni i Hercegovini (BiH).
Pojačanu retoriku te vrste potakla je odluka Ustavnog suda BiH o zabrani proslave 9. januara – Dana proglašenja Republike Srpske 1992. godine što je protumačeno kao još jedan korak u nastojanju da se poništi dostignuta pozicija autonomije u okvirima Mirovnog sporazuma.
RS uživa ograničeno međunarodno priznanje definisano Aneksom četiri Dejtonskog mirovnog sporazuma koji, iako „oktroisani“, nosi naziv i služi kao Ustav.
RS je u Ustavni okvir BiH unijela svoj Ustav usvojen 23. februara 1992. godine koji je brojnim amandmanima pretrpio velike izmjene, ali j u krajnjoj liniji ostao konstitutivna osnova RS. I drugi entitet u BiH pod imenom Federacija BiH je dobio Ustav (donesen 1994. godine), poznat po kolokvijalnom nazivu „vašingtonski“, jer su ga isforsirale SAD i to u Vašingtonu.
Oba entiteta pripadaju i kategoriji „originalnih“, jer su njihovo ustavno uređenje i politički sistem nastali potpuno izvorno na prostoru na kojem ih prethodno nije bilo.
Dejtonska BiH ne obezbjeđuje unutrašnji kontinuitet ni sa predratnom socijalističkom republikom, a ni sa ratnom Republikom BiH.
RS je do Sporazuma o miru bila nepriznata država sa svim funkcijama, država koja je imala unutrašnji, ali ne i spoljni suverenitet. U pregovorima je bila „strana u sukobu“ čija je delegacija bila sastavni dio delegacije SR Jugoslavije dok su Bošnjaci i Hrvati činili posebnu delegaciju. Ta činjenica suštinski je opredijelila ustavnu prirodu i politički sistem odnosno cijelu unutrašnju strukturu BiH.
Činjenica je da je ogromna većina Srba na prostoru BiH ostvarenje principa samoopredjeljenja shvatala kroz opredjeljenje za nezavisnost RS što je postalo i osnovni politički cilj prilikom njenog osnivanja. To bi bio proces rekurzivnog otcjepljenja – otcjepljenje od već otcijepljene države.
Od tada do danas RS prati ta mogućnost nezavisnog određenja budućnosti kao nezavisne države i ta mogućnost se i njoj, a često i Srbiji, imputira čak i kada dolaze jasne izjave o opredjeljenju za poštovanje Dejtonskog mirovnog sporazuma koji ne podrazumijeva samostalnost i nezavisnost entiteta.
Kosovo nije bilo konstituent jugoslovenske Federacije i nije imalo takvu genezu nastanka, jer su se pokret za nezavisnost i kasnije samoproglašenje desili na teritoriji priznatog subjekta međunarodnog prava i međunarodnih političkih odnosa. Ono je samoinicijativno gradilo separatistički orijentisane institucije, ali su one do unilaterlanog proglašenja nezavisnosti imale tek rudimentarnu formu i nastajale u po principu „ab ovo“ – iz ničega. Uz sve to, Kosovo i Republiku Srpsku dijeli i različit pristup principu teritorijalnosti – dok linija razgraničenja između Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija tek ukazuje gdje je njena teritorija i ne spada u kategoriju tretiranu „Badenterovim pravilima“ definisanim od strane međunarodne komisije pod vođstvom francuskog pravnika Robera Badentera i ne može da se smatra granicom, entitete u BiH razdvaja međunarodno usaglašena Međuentitetska granična linija.
Ovaj kriterijum kao analitički metod može da inicira posmatranje usklađenosti sa Konvencijom o dužnostima i pravima država donesenim u Montevideu 1933. godine i Deklaracijom UN o garantovanju nezavisnosti kolonijalnim državama i narodima iz 1960. Ovaj metod testira države kroz postojanje definisane teritorije, stalnog određenog stanovništva, efikasne vladavine i sposobnosti uspostavljanja i održavanja međunarodnih odnosa.
Ako se pođe od činjenice da nije izvjesno da se stanovnici sa sjevera Kosova (samo)opredjeljuju za samoproglašenu državu pod imenom Kosovo i da se, uz to, odriču i njene teritorijalne određenosti za područje na kome stanuju, može da se zaključi da entiteti u BiH, pa i RS, imaju više karakteristika nezavisne države nego Kosovo.
Ono što čini suštinsku razliku u priznanju jeste stav „Međunarodne zajednice“ pod kojim se eufemistički prepoznaje zajednica zapadnih liberalnih demokratija ideološki postrojenih „kao jedan“ u odnosima prema ova dva politička entiteta. Takav odnos jasno se vidi kroz proces definisanja većine državnih funkcija i institucija.
Ako se pođe od karakterističnih državnih atributa, onda se u onome što se naziva „izgradnja države“ (state building) vidi proces „razgradnje Republike Srpske“ i „izgradnje“ Kosova.
Dok je Ministarstvo inostranih poslova RS nakon postojanja od 1992. do 2002. promjenama nametnutim od međunarodnog Visokog predstavnika ukinuto, na Kosovu je građeno „od nule“. Međunarodna zajednica je formirala Komisiju za reformu odbrane u BiH koja je dovela do ukidanja Ministarstva odbrane i Vojske RS, ali je pomogla da se poslije 1999. godine osnuju na Kosovu. Polazište takvih odnosa jeste da je RS do kraja mirovnih pregovora, pa i poslije njih, u potpunosti ostvarivala kontrolu svoje teritorije, a Kosovo je to moglo tek nakon vazdušne intervencije i ulaska trupa NATO.
RS je od prvog dana imala carinsku službu i graničnu policiju koje su kasnije prenešene na zajednički (preciznije: centralni) nivo BiH, a na Kosovu je to nastajalo „sa ledine“. Isto se odnosi i na nastojanja da se policija RS „utopi“ u zajedničke institucije BiH, a na Kosovu je i nastajalo „sa ledine“ uz pomoć zapadnih država.
Koristeći instituciju „Visokog predstavnika“ kao izraz međunarodnog upravljanja BiH – oko šezdeset nadležnosti koje su izvorno pripadale RS prenešene su na „zajednički nivo“ što je specifičan proces de-autonomizacije RS kroz puzajuću funkcionalno-institucionalnu centralizaciju. Kosovo, s druge strane, zapadne države posmatraju kao nezavisnu državu i partnera iako je standard odnosa i dalje „nadgledana nezavisnost“ odnosno ograničena suverenost definisana Ahtisarijevim planom.
Uprkos relativno visokom broju bilateralnih priznanja Kosova po principima „deklarativnog pristupa“ ono i dalje ostaje bez članstva u UN, pa kao i RS ostaje u grupi od nekoliko desetina međunarodno nepriznatih de fakto država, država u državi, nepriznatih država, nešto kao država, država u sjenci i sličnih čija je zajednička karakteristika da princip samoopredjeljenja tumače kao zahtjev za nezavisnošću.
Iako je nastanak i opstanak de fakto država bila karakteristika postsovjetskog i postjugoslovenskog prostora na koje su se odnosile zapadne politike i Badenterova pravila, primjeri Škotske, Katalonije, Andaluzije, Flamanije, Valonije, Korzike, Sjeverne Italije, Britanske Somalije, Bijafre i drugih regija koje pojačavaju independentističke i autonomaške politike postaviće dva važna pitanja – prvo je njihovo mjesto u međunarodnom poretku, a drugo su uslovi, procesi i prava na međunarodno priznanje.
Komparativne razlike Kosova i RS nisu primjer dosljednosti u politici i pravu u međunarodnim odnosima, već izraz različitih geopolitičkih i drugih interesa. Činjenica je, ipak, da narasli broj slučajeva postavlja pitanje odnosa međunarodnog poretka prema de fakto državama dovodeći u pitanje njihov odnos prema izvornim – metropolskim – državama na čijoj su teritoriji nastale.
Izvor Fakti, 04. maj 2018.
