Život se posle šest vekova vraća u tvrđavu-prestonicu srednjovekovne srpske župe Moravice, na strmoj steni dominantnog brega Gradina između Arilja i Ivanjice. Moderni neimari ubrzano obnavljaju stare kule i zidine, a majstore povremeno u poslu prekidaju turisti koji se iz doline “crvenog zlata” penju na vrh gde su ostaci donžon kule. Odatle, sa osmatračnice župana Stracimira, starijeg brata Stefana Nemanje, uživaju u predivnom pogledu na župsku kotlinu oivičenu zelenim brdima među kojima vijuga Moravica. U povratku obavezno posećuju minijaturnu i veoma poštovanu crkvicu Svetog Ilije na ivici litice.
— Novac za preventivnu konzervaciju po projektu Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu dali su Ministarstvo kulture i opštine Arilje i Ivanjica na čijoj se granici Gradina nalazi – kaže arheolog dr Dejan Bulić iz Istorijskog instituta u Beogradu koji rukovodi istraživanjima. – Lokalne samouprave su dobro procenile da će Gradina biti važan deo turističke ponude ovog kraja. Istraživanja tvrđave i cele oblasti nastavljamo na jesen.
Prvo utvrđenje na Gradini napravljeno je u praistoriji, a breg su zidinama nalik današnjim opasali Vizantinci u 6. veku.
— Tragovi iz prednemanjićkog perioda od 9. do 11. veka pokazuju da je u tvrđavi bilo veoma živo u to vreme, kad je stvaran župski sistem Srbije – kaže dr Bulić. — Gradina je do 14. veka bila glavna tvrđava župe Moravice i kontrolisala je važne saobraćajnice ka Užicu, Sjenici i Ibarskoj klisuri. Obližnji manastir Svetog Ahilija u Arilju, zadužbina kralja Dragutina, bio je duhovni centar i sedište episkopije Zemlje Moravice koja je obuhvatala širi prostor od same župe.
BITKA NA CVETI
Grad na Gradini bio je poslednji grudobran koji je štitio lako prolazni put preko Požege ka Užicu, pa su ga posle osvajanja u 15. veku Turci srušili do temelja. Gradina pokazuje stari strateški značaj u vreme Prvog srpskog ustanka kad se na Cveti 1806. pod ruševinama tvrđave odigrala velika bitka u kojoj je 500 ustanika zaustavilo 5.000 turskih vojnika.
Autor B. Subašić
Izvor Večernje novosti, 22. jul 2018.
