Polemika dvojice srpskih vladika, episkopa bačkog Irineja i zapadnoameričkog Maksima, u vezi sa „Stavom Srpske pravoslavne crkve o crkvenoj krizi u Ukrajini”, otvorila je jedno novo pitanje: pitanje odnosa Vaseljenske patrijaršije prema pravoslavnoj dijaspori.
U svom poslednjem saopštenju iz ove polemike, vladika Irinej piše da vaseljenski patrijarh Vartolomej „uporno neguje i razvija” nekanonsku teoriju nekih svojih prethodnika na carigradskom tronu da Fanar ima isključivo pravo jurisdikcije nad pravoslavnom dijasporom. Kako dalje navodi, ta teorija podrazumeva da je jedini kanonski episkop u dijaspori, Americi ili Australiji, na primer, episkop Vaseljenske patrijaršije, dok su svi drugi njegovi vikari. To uverenje demonstrirano je, kako dalje piše vladika Irinej, na Kritskom saboru 2016. godine. „Delegacija Vaseljenskoga trona je na Kritskom saboru, jednostrano i samovoljno, krišom od svih, izmenila titule arhijereja pomesnih crkava u dijaspori: samo njihovi arhijereji su episkopi nemački, austrijski, francuski i tako dalje, a ostali, iz drugih pomesnih autokefalnih crkava, jesu episkopi nepoznatog identiteta i statusa, pa ih stoga nazivaju episkopima ’u Austriji’, ’u Nemačkoj’, ’u Argentini’ i tako dalje, dakle bez titule, bez eparhije”, navodi se u tekstu vladike Irineja. On dalje pita svog sabrata, vladiku Maksima, ko je onda po merilima Carigrada kanonski episkop: on koji je ispod kritskih dokumenata potpisan kao episkop bački ili vladika Maksim koji je potpisan kao „episkop u zapadnoj Americi”.
Episkop zapadnoamerički odgovorio je na ovo saopštenje, navodeći da je tekst „starijeg sabrata” bogat temama, ali i greškama. Prvo oko potpisa i titula. „Ako već pretenduje da zna, obaveštavam ga da smo mi prilikom potpisivanja dokumenata kraj svog imena po pravilu dopisali pravilno ime naše eparhije. Dakle, u izvornim aktima Kritskog sabora naša titula zapadnoameričkog episkopa ostala je nepromenjena i tačna.”
Vladika zapadnoamerički, s druge strane, podseća da su sva dokumenta koja su se našla na Kritskom saboru, pa i onaj koji se tiče pravoslavne dijaspore, pripremljeni na predsaborskim konferencijama mnogo ranije. „Za mnoge će ostati neodgovoreno pitanje zašto se episkop bački baš sada, 2019. godine (a ne, recimo, mnogo ranije, od 1993. godine u Šambeziju, pa nadalje sve do pred Kritski sabor), javno setio pitanja tog ekskluzivnog prava ’Vaseljenskog trona’ na jurisdikciju nad čitavom pravoslavnom dijasporom širom vaseljene? Zar se to pitanje nije moglo (i trebalo) pokrenuti i na pripremnim konferencijama na kojima je on, imajući ekskluzivno pravo da predstavlja Srpsku crkvu, učestvovao?”, piše vladika Maksim.
On dodaje i da ga u obraćanju Carigrađani oslovljavaju upravo onako kako i on samog sebe identifikuje i da ni u jednom od ostalih aspekata života dijaspore nije pokazan ni trag onoga što je vladika bački opisao.
Nezadovoljstvo u Moskovskoj patrijaršiji
Nezavisno od rasprave srpskih arhijereja, koja je stigla i do teme pravoslavne dijaspore, o ovom pitanju razmišlja se i u drugim pravoslavnim pomesnim crkvama, takođe u vezi s dešavanjima posle davanja Tomosa o autokefalnosti Ukrajincima. Trenutni način organizacije, episkopski saveti koji okupljaju u ovo jedno telo arhijereje svih pravoslavnih pomesnih crkava na određenoj teritoriji, više nije prihvatljiv za pojedine predstavnike Moskovske patrijaršije. Naime, episkopskim savetima uvek predsedava arhijerej iz Vaseljenske patrijaršije, a ukoliko ga nema na određenoj teritoriji, vladika iz prve po diptihu pravoslavnih crkava. To je još jedno „ekskluzivno pravo” Carigrada koje je na predsaborskim konferencijama, a kasnije i na Saboru na Kritu, verifikovano potpisima većine predstavnika ostalih pravoslavnih pomesnih crkava.
Da podsetimo, Moskovska patrijaršija na Kritskom saboru nije učestvovala, a jedan od njenih arhijereja u dijaspori, mitropolit berlinsko-nemački Tihon, obavestio je početkom marta sabraću iz drugih pravoslavnih pomesnih crkava da se trenutno povlače iz Episkopskog saveta Nemačke. Za njih je, kako je dodao, neprihvatljivo da posle odluka vezanih za Ukrajinu učestvuju na sastancima tela kojima predsedava predstavnik Carigrada. Kao izlaz iz te situacije, mitropolit Tihon i arhijereji Ruske crkve u Nemačkoj predlažu da predsednik saveta bude biran, a ne da to mesto bude „rezervisano” za predstavnika Vaseljenske patrijaršije.
Autor Jelena Čalija
Izvor Politika, 08. april 2019.
