U svim predviđanjima dominira ocena da su predstojeći izbori za Evropski parlament 26. ovog meseca od istorijskog značaja za dalju sudbinu EU u celini. Osnovu ovakve najšire prihvaćene ocene predstavlja tekuća idejna, institucionalna i funkcionalna kriza EU, čiji rasplet direktno određuje njenu dalju sudbinu. Još od 2008. s početkom globalne ekonomske krize i krize evrozone, koja još nije prevaziđena, preko emigrantske krize i sa njom u vezi krize institucija (autoritet i poštovanje političkih odluka), njihovog funkcionisanja i poštovanja pravne tekovine EU (osporavanja Dablinskog i Šengenskog sporazuma i dr), sve do bregzita sa mogućim daljim centrifugalnim tendencijama, vidljive su potrebe definisanja nove institucionalno-političke osnove EU i strategije njenog ostvarivanja. Tekući globalni kontekst sa promocijom multipolarnosti i afirmacijom novog globalnog uticajnog trougla Vašington–Peking–Moskva pomenutoj potrebi i zadatku pred EU daje dodatnu težinu.
Već sada je jasno da je dostignuti nivo integrativnih procesa sa evropskom monetarnom unijom (EMU i evro kao zajednička valuta) neka vrsta plafona i osnov pre svega za stabilizovanje i dalje održavanje imajući u vidu tekuća ekonomska zaoštravanja na globalnom planu (kriza neoliberalnog koncepta, sankcije kao metod borbe za dominaciju, protekcionizam, kriza funkcionisanja STO, itd.). EU već dodatno opterećuju socijalno-političke tenzije i pred njom je veoma važno pitanje načina suprotstavljanja tim tenzijama sa političkim negativnim efektima koje izaziva problem raspodele, odnosno sve veći jaz bogate manjine i skromne i osiromašene većine, što već izaziva ozbiljne političke posledice (populizam, levi i desni ekstremizam i sl.), a i sa elementima klasne borbe (primer Žutih prsluka u Francuskoj).
Na političkom planu sve je vidljivije da su dublje integracije u spoljnoj i bezbednosnoj politici i dalje neizvesne, odnosno da su dalja odricanja od suvereniteta država članica u tim segmentima teško ostvariva, što bregzit nedvosmisleno potvrđuje. Naime, imigrantska kriza, poštovanje pravne tekovine i proklamovanih političkih „standarda” u oblasti funkcionisanja političkih sistema, otvorili su važan politički problem u nekim slučajevima (Mađarska, Poljska, Austrija, Italija, Grčka), gde su nadvladali nacionalni interesi i primenjena suverena prava država članica povodom tih interesa, nezavisno od važećih normi i proklamovanih „standarda” EU. Ovaj problem, kombinovan sa suverenističkim ili populističkim, već kako kome odgovara, tendencijama i sa novim izazovima u transatlantskim odnosima, predstavlja poseban izazov za EU u političkoj sferi koji zahteva ozbiljno postupanje na idejno-političkom i institucionalnom planu u narednom periodu.
Šta je onda istorijsko u predstojećim izborima za EP? Upravo tekući krizni kontekst kombinovan sa sudbinskim izazovima sa kojima se EU suočava u narednom periodu, jer EP, kao demokratski i institucionalno-politički osnov funkcionisanja EU, daje pravni legalitet i politički legitimitet političkim strukturama i novim postizbornim institucijama za odgovarajuće postavljanje i delovanje u za EU istorijsko-razvojnom smislu.
Kada je reč o Srbiji, ishod predstojećih izbora za EP, konstituisanje novih institucija na bazi izbornih rezultata i političkog konsenzusa vodećih političkih struktura i članica EU treba da odgovori na pitanje da li će u novom procesu „generalne popravke” ili, tačnije, rekonstrukcije EU, biti kakvog i kolikog prostora za novu politiku proširenja i njenu odgovarajuću dinamiku, što je pretpostavka za realizaciju sada utvrđenog strateškog cilja Srbije – pristupanja EU. Podsećanja radi, odlazeća Komisija EU nije imala proširenje u tematski projektovanom mandatu. Pokušaj korigovanja sa Strategijom iz februara 2018. nije strateško-politički zaživeo na način koji bi garantovao kontinuitet posle predstojećih izbora za EP (npr. stavovi Makrona i dr, sa prioritetom rešavanja unutrašnjih pitanja EU, itd). Dakle, predstoji tematska agenda nove Komisije (sa ili bez proširenja) i političko-institucionalna verifikacija na bazi obaveznog političkog konsenzusa u EU (Evropski savet i države članice) i, na bazi toga, procena realnog sadržaja i tempa ostvarivanja strateškog cilja Srbije.
Međutim, nezavisno od izbora za EP i novih institucija, već je jasno da je za mogući prijem Srbije u EU termin 2023 (zatvaranje svih poglavlja i ugovor o pristupanju), odnosno 2025. godina (ratifikacija ugovora o pristupanju), neostvariv, imajući u vidu tekući usporeni tempo pristupnih pregovora i činjenicu da je „evropska perspektiva”, kao ponuda, izgubila sadržaj, a rasplet kosovskog čvora dobio poseban i širi geopolitički značaj. Stoga Srbija svoju evropsku politiku treba da redefiniše u pravcu veće inegrativne dinamike, nezavisno od političkog ishoda na nivou EU oko politike proširenja, a kroz efektivnije reforme političkog sistema i sopstvene pravne tekovine, kao i prema drugim pravcima koji bi efektivno podmirili strateške nacionalne interese i nadomestili neizvesnosti oko sadržaja i tempa u pristupanju EU.
Autor dr Zoran Milivojević
Izvor Politika, 15. maj 2019.
