Mediji su objavili pojedinosti o novom ultimatumu koji su Sjedinjene Države uputile svojim najbližim saveznicima u NATO paktu, to jest Evropskoj uniji. Ispostavilo se da, prema Vašingtonu, Evropska unija nema pravo razvijati vlastite sisteme naoružanja, već ih je obvezna kupiti ih u inostranstvu. Kako to inostranstvo ne bi bilo pogrešno protumačeno, usput je saveznicima rečeno da se moraju riješiti svega sovjetskog oružja koje je još u upotrebi u njihovim oružanim snagama. Razlog za takve manipulacije su, naravno, reference na “agresivnu Rusiju”.
“EU i mnoge njene vlade zagovaraju evropske odbrambene inicijative kao dio evropske bezbednosne politike i mi smo vjerovali u nju”, rekao je američki državni podsekretar za evropska pitanja Majkl Marfi tokom sastanka u Vašingtonu 22. maja s predstavnicima Evropske komisije za spoljnu i bezbednosnu politiku. Ali sada, prema Marfiju, “postoji sumnja da su te inicijative usmjerene na nešto drugo.” “Barem neki od vas razvijaju svoju industrijsku politiku pod maskom bezbednosne”, rekao je visoki američki zvaničnik, što potvrđuje transkript sastanka u Vašingtonu s evropskim ambasadorima o pitanjima bezbednosti, koji je objavljen neki dan.
Čini se da Sjedinjene Države strahuju od ponavljanja “efekta Erbasa”. Evropska kompanija je 29. maja 1969. pokrenula projekt A300 kako bi se takmičila s američkom korporacijom Boing, koja je u to vrijeme u potpunosti dominirala svjetskim tržištem komercijalnih aviona. Nakon pola veka je Erbas, Boingu uzeo gotovo 50 odsto tržišta. Indikativan je i presedan s evrom, koji je u samo 20 godina života već zreo za konkurenciju dolaru kao svjetska rezervna valuta. Ultimatum koji je Marfi uputio nije prva epizoda u predstavi o vojnim napetostima između Sjedinjenih Država i Evropske unije. Sve je počelo izjavom Donalda Trumpa na samitu NATO-a u aprilu 2018. godine. Američki predsjednik je zatražio da svaka od zemalja Sjevernoatlantskog bloka odmah izdatke za odbranu podigne na nivo od 2 odsto BDP-a.
Evropljani su na ideju o plaćanju Sjedinjenim Državama za bezbednost reagovali bez puno entuzijazma. Onda je Tramp otrijeznio Evropu s carinama koje su mnoge evropske proizvode učinile nekonkurentnima na američkom tržištu, ali su nove inicijative čelnika Bijele kuće posmatrane jednostavno kao želja da se sa Starog kontinenta dobije nešto drugo. Evropa je reagovala inicijativom predsjednika Francuske Emanuela Makrona, koji je u novembru 2018. godine izjavio kako bi Evropa trebala stvoriti vlastiti bezbednosni sistem i braniti se od Rusije, Kine i “čak i od Sjedinjenih Država”. Nešto kasnije, uoči Trampove posjete Parizu, Makron je ublažio retoriku, nazivajući Sjedinjene Države “najvažnijim saveznikom Francuske”, ali nije odbacio ideju organizovanja evropske vojske.
Činilo se da se prašina oko incidenta slegla, ali nije nestala. I Donald Tramp, koji je jednom rekao kako sigurnost Evrope nije politička strategija, već američki proizvod kojeg kupac mora platiti, povećava pritisak. U proljeće 2019. su Sjedinjene Države s upozorenja prešle na neugodne i direktne prijetnje Evropi represijom, ako se Evropska unija usudi promovisati svoje odbrambene projekte. Reakcija Vašingtona je uslijedila ubrzo nakon što je Evropski parlament 18. aprila dao preliminarno odobrenje za stvaranje Evropskog obrambenog fonda (EFD) i dodijelio mu 13 milijardi evra za razdoblje od 2021. do 2027.
Više troškova za oružje je nešto što se Vašingtonu svidjelo, ali strateška nezavisnost ne dolazi u obzir. To je bilo pismeno upozorenje koje su Sjedinjene Države poslale Evropskoj uniji 1. maja 2019. godine. U saopštenju se navodi kako trenutni planovi “evropske odbrane” prijete decenijama integracije transatlantske odbrambene industrije i vojne saradnje kroz NATO. U pismu je bilo mnogo prijetnji o mogućim političkim i komercijalnim osvetama u slučaju da Brisel ostane pri namjeri da razvija evropske projekte vezane za oružje.
Vašington se takođe usprotivio stvaranju takozvane Strukturisane stalne organizacije za saradnju (PESCO) u okviru koje je 25 zemalja EU počelo razvijati 34 projekta naoružanja. “Sjedinjene Države su duboko zabrinute zbog odobravanja propisa Evropskog fonda za odbranu i opštih uslova koje propisuje PESCO”, upozorila je zamjenica američkog ministra obrane Elen Lord u pismu upućenom Federiki Mogerini. Sudeći po činjenici da su 22. maja Sjedinjene Države zakazale novi sastanak, očito je da EU prvomajskom pismu nije posvetila dovoljno pažnje i nije ga razumjela kao ultimatum.
Međutim, američka uprava zaboravlja da je neposredno prije toga odbacivala svoje evropske partnere. Kada je EU 2018. godine pozvala sve da “odbiju isporučiti oružje Saudijskoj Arabiji, čak i ako su ugovori već potpisani”, Donald Tramp nije ni pomislio na povlačenje potpisa iz ugovora sa Saudijcima koji obećava da će američki novčanik napuniti sa 110 milijardi dolara. U martu 2019. je Njemačka najavila produženje embarga na oružje Saudijskoj Arabiji, zbog čega je ostala bez milijardi evra prihoda, ali Vašington nije slijedio primjer Berlina. Naprotiv, pokušavao je izvući za sebe maksimum novca koji je i dalje nudio Rijad. Ako konkurent dobrovoljno odbije novac, zašto ga ne bi uklonili s tržišta? Ultimatum od 22. maja 2019. godine kaže da su Sjedinjene Države odlučile raditi prema načelu da će diktirati Evropskoj uniji kako se treba ponašati na međunarodnom tržištu oružja.
Čini se da je Trampova uprava odlučila da sjeme “evropske samodobrane” sasiječe u korijenu. “Projekti vlastite proizvodnje oružja, koje će EU provesti bez učešća Amerike, samo na prvi pogled izgledaju mali. Zapravo, oni se mogu pokazati kao grudva snijega koja će postati lavina”, rekao je spomenuti Majkl Marfi. Američki zvaničnik je uvjeren da Evropljani pokušavaju nadmudriti prekomorske vladare demonstrirajući “projekte manjeg volumena”, te da se pod okriljem ovog “velikog skoka” pripremaju za razvoj vlastite proizvodnje oružja.
Položaj Sjedinjenih Država, koje insistiraju pristupu evropskim tehnologijama u bilo koje vrijeme, bez obzira na autorska prava i druge deklarisane konvencije, najbolje se može opisati izjavio da “imamo sve zajedničko, ali je tvoje naše, a moje se ne smije dijeliti”. Prema dopisniku El Paisa Bernardu de Migelu, trenutno Sjedinjene Države imaju superpotencijal u proizvodnji oružja, što im omogućava da zaključe većinu ugovora na globalnom tržištu oružja. Od 2006. do 2016. godine su SAD svake godine prodavale vojne opreme i oružja u inostranstvo u vrijednosti od 150 milijardi evra, što potvrđuju podaci izizveštaja Stejt Departmenta o vojnoj potrošnji za 2018. Istovremeno, najbolji rezultat Evropske unije ostvaren je 2016. godine, kada je prodano oružja za 13 milijardi evra.
Tramp je branio potrebu za ponovnim opremanjem Evrope i NATO-a, objašnjavajući “potrebom da se na odgovarajući način odgovori na jačanje dva glavna geostrateška konkurenta, Kine i Rusije”. Za one koji žive u Americi Tramp ne zaboravlja naglasiti da razvoj vojne industrije omogućava stvaranje novih radnih mjesta u Sjedinjenim Državama, što znači veće blagostanje za američki narod. Prošle godine se državna vojna potrošnja povećala se za 4,6 odsto, na 649 milijardi dolara, što je 36 odsto ukupne vojne potrošnje u svijetu.
Ako će se držati postulata “Amerika iznad svega”, Tramp i njegovi saradnici po definiciji ne mogu dopustiti da im posao preuzmu konkurenti, i to u bilo kojoj sferi privrede, pogotovo ne u vojnoj. Štaviše, Vašington je davno odustao od poštenog tržišnog takmičenja u tehnologiji, po kvaliteti i cijenama. I za protivnike i za saveznike je rezervisana ista politika ometanja razvoja konkurencije, pomoću sankcija ili prijetnjom sankcijama. Jasno je da za SAD postoji opasnost da se zemlje koje progone jednu za drugom eventualno mogu ujediniti u otporu prekomorskom hegemonu, ali sadašnji stanar Ovalnog kabineta se i dalje se nada da će uspjeti zgaziti autonomiju evropskih protivnika prije nego što se uspiju povezati u prilično uticajan blok.
Autor N. Babić
Izvor logicno.com, 05. jun 2019.
