U Pranjanima u opštini Gornji Milanovac danas se obeležava 75 godina od Operacije Halijard. Svečanosti prisustvuje predsednik Srbije Aleksandar Vučić i ambasador SAD u Srbiji Kajl Skot.
Priča o hrabrosti prijateljstvu meštana ovog kraja i američkih vojnika te 1944. godine još je živa. U pranjanskoj školi „Ivo Anrić“ čitav jedan hol posvećen je ovoj akciji, a tu su i fotografije i sećanja na misiju Halijard.
Meštani ovog kraja u poslertanim godinama uspeli su da stupe u kontakt sa nekim od američkih pilota koje su čuvali. Skrivali su ih i hranili tokom nekoliko meseci pre nego što su evakuisani u vazdušnu luku Bari.
Domaćinstvo Radiše Jevtovića iz Leušića bilo je domaćin sedmorici američkih pilota tih ratnih godina, a pilot Čarls Dejvis više puta je boravio kao i njegovi potomci u porodici u Leušićima. Svake godine na godišnjicu Operacije okupljaju se potomci i familija pilota i ti susreti u zaista dirljivi.
„Od pre dve tri godine nema više preživelih, sada dolaze njihovi potomci, unuci sinovi i verujte oni to doživljavaju emotivnije nego preživeli“, kaže Radiša Jevtović iz Leušića.
„Način na koji su se ovi ljudi brinuli o mom ocu, odvajali od usta da bi ih nahranili, rizikovali život jer su Nemci mogli da ih ubiju, za mene je to potpuno neverovatno. Moj otac je uspeo da se poveže sa porodicom Jevtović 1996. godine i to nam je postala druga porodica. Toliko smo zahvalni srpskom narodu za milost i velikodušnost“, kaže Bardabara Dejvis Hadspet, ćerka Čarlasa Dejvisa.
Godine 2015. osnovana je i Halijard fonadacija koja ima za cilj da edukuje ljude o značaju ove akcije kako u Srbiji tako i u SAD. Fondacija kroz razne akcije pomaže ovaj kraj, a plan je i da se na Galovića polju u budućnosti izgradi i Memorijalni centar.
„Sa vojnog aspekta ova misija je neverovatna. Spasiti 500 pilota bez žrtava i gubitaka podjednako je važno kao i humani aspekt ove priče. Ovde u se večeras prvi put srele porodice Roberta Kola i Čarlsa Dejvisa koji su bili u istom avionu koji je oboren. Obojica su preživela. Čuvali su ih Srbi“, kaže Džon Kapelo, predsednik Halijard fondacije.
Oni su posle nastavili život, osnovali porodice i njihovi su se potomci prvi put sreli, došli su da odaju počast Srbima koji su spasili njihove očeve i takvih priča ima puno, navodi Kapelo i dodaje da je taj humani deo misije Halijard najvažniji.
Operacija Halijard bila je u istoriji najveća operacija spasavanja oborenih američkih i savezničkih vazduhoplovaca. Spasavanje je organizovano od avgusta do decembra 1944. godine, sa pista napravljenih u seoskim delovima okupirane Srbije. Iz Pranjana je evakuisano više od 500 pilota.
Naslovna fotografija: Tanja Valić/Tanjug
Izvor RTS, 15. septembar 2019.
