Odluka grčkog Svetog arhijerejskog sinoda da prizna autokefalnost „Pravoslavne crkve Ukrajine” (PCU), više nije samo formalnost: praktično je u delo sproveo arhiepiskop atinski Jeronim koji je na liturgiji ovog vikenda pominjao među patrijarsima pomesnih pravoslavnih crkava i Epifanija Dumenka, poglavara PCU – za deo pravoslavnog sveta još uvek raskolnika.
Za vaseljenskog patrijarha stav grčkog Sinoda da nema prepreka da se prizna autokefalnost PCU predstavlja put ka uspostavljanju jedinstva među pravoslavnim crkvama, dok za Moskvu znači upravo suprotno: produbljivanje jaza među njima. Između ta dva oprečna stava, nalazi se ostalih 12 pomesnih pravoslavnih crkava. Javnost ih je odavno podelila na „jelinske“ i „slovenske”, iako je jedina koja je i zvanično stala na nečiju stranu, i to odnedavno, Grčka pravoslavna crkva, koja je podržala Carigrad, ali ne bez unutrašnjih podeljenosti i protivljenja pojedinih episkopa takvoj odluci.
Ruska pravoslavna crkva, koja je prekinula kanonsko opštenje sa Carigradom, i pre subotnje liturgije koju su u Solunu služili vaseljenski patrijarh Vartolomej i arhiepiskop atinski Jeronim, najavila je konkretne odgovore na odluku grčke sabraće – neće biti zajedničkih liturgija sa onim koji saslužuju sa PCU. Takođe, Sinod ruske crkve dao je ovlašćenje patrijarhu Kirilu da ne pominje prilikom bogosluženja poglavara grčke crkve ako on počne na liturgijama da pominje Epifanija Dumenka.
Pomalo preteći i oštro, samo dan posle liturgije u Solunu, oglasio se i portparol Srpske pravoslavne crkve, episkop bački Irinej i ponovio da saborski stav ostaje neizmenjen: „Nepokajane ukrajinske raskolnike ne priznajemo ni za pripadnike Crkve, a kamoli za normalnu autokefalnu Pravoslavnu crkvu”. Liturgijom na kojoj je Epifanije Dumenko pominjan kao jedan od poglavara autokefalnih pravoslavnih crkava, atinski arhiepiskop praktično je priznao PCU, navodi se u saopštenju episkopa bačkog Irineja.
– Ovaj postupak je poslednji korak pred ambisom još dubljeg i opasnijeg raskola u vaseljenskom pravoslavlju. Jer, kao što je Sveti sinod Moskovske patrijaršije već zvanično saopštio, priznavanje ukrajinskih raskolnika kao Crkve od Atine imaće za posledicu brisanje imena arhiepiskopa atinskog iz diptihâ Ruske pravoslavne crkve i prekid opštenja sa svim arhijerejima Grčke pravoslavne crkve koji budu sasluživali sa raskolnicima iz Ukrajine – navodi vladika bački.
On dodaje da još nije kasno da se poglavar grčke crkve zaustavi i spreči produbljivanje raskola u pravoslavnoj crkvi.
– Ako se ne trgne u poslednji čas, arhiepiskop Jeronim će podeliti odgovornost pred Bogom, Crkvom i istorijom sa patrijarhom Vartolomejem, koji, nažalost, zaboravlja da je on u prvom redu episkop Konstantinopolja, danas Istanbula, a da titula „vaseljenski patrijarh” zapravo označava prvog episkopa vizantijske „vaseljene”, a ne „episkopa sve vaseljene”, odnosno planete Zemlje, kako suštinski glasi savremena novatorska i – reći ću bez zazora – nepravoslavna crkveno-politička ideologija Vaseljenske patrijaršije, Fanara ili kako već ko voli da se izrazi – napisao je vladika bački Irinej.
Iako su okolnosti izmenjene u odnosu na one od pre nekoliko meseci, pa i od pre nekoliko nedelja treba spomenuti i da i među srpskim arhijerejima ima onih koji ne dele mišljenje portparola srpske crkve da je pravoslavlje u opasnosti od velikog raskola zbog poteza Carigrada. O tome je saopštenjima za javnost sredinom godine sa vladikom bačkim polemisao vladika zapadnoamerički Maksim koji je branio stav da su za Srpsku pravoslavnu crkvu i dalje moguća svepravoslavna bogosluženja, da ona ni sa kim nije prekinula kanonsko opštenje i da se ništa nije promenilo zbog ukrajinske autokefalnosti.
Polemiku je, inače, izazvala preporuka Svetog arhijerejskog sinoda da se ne saslužuje sa PCU, ali i onima koji sa njima služe, budući da Ukrajince, koje je „pomilovao” vaseljenski patrijarh, srpska crkva smatra raskolnicima. Tada je episkop bački pojasnio da to ne znači prekid služenja sa Carigradom, već da se odnosi na pojedince koji saslužuju sa „raskolnicima”, kao i da je reč o preporuci. Ta važeća preporuka Sinoda lako bi sada mogla biti proširena i na grčke arhijereje, ukoliko i oni počnu da saslužuju sa onima iz PCU.
Konačno, čini se da pravoslavno jedinstvo nije ugroženo ni za one srpske episkope koji su, kako su nezvanično prenosili mediji, zamerali što na proslavu osam vekova autokefalnosti nisu pozvani poglavari drugih pomesnih pravoslavnih crkava. Naprotiv, proslava bi, po njihovom mišljenju, bila mnogo svečanija od one koja je održana na nivou samo srpske crkve, da su na nju pozvane i Moskva i Carigrad, patrijaršije čije sveštenstvo i arhijereji punih godinu dana ne učestvuju u zajedničkim bogosluženjima.
Autor Jelena Čalija
Naslovna fotografija: EPA/ARIS MESSINIS
Izvor Politika, 22. oktobar 2019.
