Pobjedom Konzervativne partije na izborima u decembru 2019. nagađanja vezana uz Bregzit su konačno okončana. Trenutni premijer Velike Britanije, Boris Džonson je obećao građanima Ujedinjenog Kraljevstva da će, bez obzira na posljedice, privesti kraju političku dramu izazvanu izlaskom Londona iz Evropske Unije i ispoštovati volju britanskih birača. Ovo obećanje dovelo je do uvjerljive pobjede konzervativaca i pristalica Bregzita kojom je potvrđena pozicija Borisa Džonsona kao premijera te ostvarena neprikosnovena većina u britanskom parlametnu. Nešto više od mjesec dana nakon izbora, pošto je prošao kroz parlamentarnu proceduru i dobio blagoslov kraljice, prijedlog zakona o Bregzitu je zvanično postao zakon nazvan Akt o povlačenju iz Evropske unije. Zvanični datum povlačenja Velike Britanije iz EU je 31. januar 2020. godine, u 23:00 po Griničkom vremenu. Tokom Bregzitske krize, obojene emocijama, surovim realizmom uticaja migracija i krahom zapadne utopije zasnovane na multikulturalizmu pitanja od značaja kako za Brisel tako i za Vašington, su se pojavila u prvom planu.
U okvirima Evropske unije se od samog početka Bregzita raspravljalo o njegovu uticaju na stabilnosti političke tvorevine te mogući porast centrifugalnih sila unutar same EU. Promjena političke orijentacije unutar evropskih društava, izazvana talasom migracija, lošom ekonomijom, sistematskom nejednakošću između zemalja članica te još uvijek nerješenim pitanjem islama u Evropi prijeti stabilnosti evropskog projekta u organizacionom, no i u ideološkom smislu. Nakon što su Britanci izglasali Bregzit, u jednom kratkotrajnom periodu mediji su bili ispunjeni naslovima o mogućem napuštanju Unije od strane Holandije, Grčke, Francuske, Italije i drugih.
Iako kratkoročni, ovi pozivi za napuštanjem EU u centar medijske pažnje doveli su političke partije ranije gurnute na periferiju uslijed uvjerenja koja su često, od strane liberalnih i ljevičarskih partija, bila žigosana kao nacistička i rasistička. Suočeni sa posljedicama masovnog priliva migranata tokom 2015. godine te socijalnom stvarnošću proizašlom iz naglog sudara različitih kultura, mahom okarakterisanom negativnim posljedicama, građani evropskih država koje su prihvatile najviše migranata počeli su da gube vjeru u dosadašnju ideološku nadstrukturu zasnovanu na liberalizmu, demokratiji i finansijskom kapitalizmu, te u institucije, kako sopstvenih zemalja tako i same Evropske unije. Odlučno odbijanje migrantskih kvota od strane članica Unije iz Istočne i Centralne Evrope jasno je prikazalo ograničenja moći briselske birokratije. Otkazivanje poslušnosti od strane istočnoevropskih zemalja istovremeno je oslabilo poziciju Brisela i Berlina, s obzirom da je govor Angele Merkel iz 2015. bio ključni katalizator u pokretanju talasa migranata iz Azije i Afrike. Potom je uslijedilo slabljenje same Merkel i njene partije, Hrišćansko-demokratske unije.
Nekontrolisan priliv migranata bio je i jedan od razloga za sam Bregzit koji će sada, u obliku povratne rekacije, imati destabilizujući uticaj na samu Evropsku uniju. Uspon Alternative za Njemačku, loši rezultati Hrišćansko-demokratske unije na posljednjim parlamentarnim izborima, mogući zdravstveni problemi Angele Merkel, i očigledan pad ugleda i povjerenja u nju otvorili su dovoljno prostora za pokušaj predsjednika Emanuela Makrona da se nametne kao najsnažniji lidera u okvirima Evropske unije. Zabrinjavajuće je da vođe dvije najsnažnije zemlje Unije putem bilateralnih sastanaka raspravljaju o budućnosti i reformi političkog projekta koji bi trebao da je zasnovan na demokratskim principima i jednakom učešću svih zemalja članica. Često spominjanje Evrope u dvije brzine, odnosno razvoj dublje integracije među određenim brojem članica dok ostale zadržavaju svoj trenutni status, je problematičan po više osnova, posebno po pitanju sposobnosti funksionisanja supranacionalne tvorevine zasnovane na dva različita seta pravila.
Evropska ekonomija, koju najvjerovatnije očekuje šok nakon formalnog izlaska Londona iz Unije, već godinama služi kao sistem namješten u korist Njemačke koja još od 2000. ostvaruje ogromne suficite budžeta na račun ostalih zemalja Evropske unije, posebno južnih članica kao što su Italija, Grčka, Španija i Portugal. Dvije trećine njemačkog izvoza odlazi u ostale članice Evropske unije, pri čemu ne postoji mehanizam kojim bi se novac iz Njemačke vratio nazad u dotične članice tako stimiulišući njihov rast. Sistem je neodrživ i bez promjene trenutnog kursa, krah je zagarantovan. Dajući jednostrani podstrek razvoju i porastu radnih mjesta u Njemačkoj, sistem evrozone negativno utiče i na demografsku sliku ostalih članica, no i država izvan, privlačeći radno i reproduktivno sposobno stanovništvo ka Njemačkoj i nekolicini drugih evropskih zemalja. Odliv mladih osoba i porodica negativno se održava na stabilnost političkog i ekonomskog poretka zemalja koje se nalaze unutar evrozone, no i van nje.
Migranti koji su u Njemačku te druge bogate zemlje Zapadne Evrope stigli u period od 2015. do danas su mahom osobe bez specifičnih znanja i traženih vještina kojima su obično neophodna socijalna davanja države. Istraživanja sprovedena godinu dana nakon što je milionski talas migranata stigao u Njemačku pokazala su da je samo oko 10 odsto njih pronašlo zaposlenje. Bez znanja jezika i, značajnim djelom, bez želje za integracijom koja podrazumjeva određeni stepen asimilacije, migranti postaju potencijalni izvor više različitih problema, od moguće političke fragmentacije, preko kulturnih sukoba, porasta kriminaliteta do podsticaja rasta islamskog ekstremizma.
Duboka reforma, političke i ekonomske prirode, Evropske unije je neophodna ako Brisel, Berlin i Pariz imaju želju da projekat preživi. U slučaju da Velika Britanija u sljedećih pet godina postigne političku stabilnost i ekonomski rast neminovno će poslužiti kao jasan primjer da se napredak može postići i van okvira EU, što će dodatno ojačati evroskeptične partije unutar same Unije i dalje dovesti u pitanje njen opstanak. Ako je suditi po komentarima Donalda Trampa, Sjedinjene Države bi mogle imati značajan udio u podsticaju rasta Velike Britanije u doglednom periodu. Naime, neposredno nakon Džonsonove pobjede, američki predsjednik je putem svog Tviter naloga čestitao britanskom premijeru na ostvarenom rezultatu „koji je omogućio da Britanija i Sjedinjene Države potpišu ogroman novi trgovinski sporazum“.
Tokom avgusta 2019. godine, tadašnji američki savjetnik za nacionalnu sigurnost Džon Bolton je istakao da će Vašington, u slučaju britanskog napuštanja Evropske unije bez dogovora (tzv. tvrdi Bregzit), sa oduševljenjem podržati takvu odluku. Za razliku od niza drugih američkih predsjednika, Trampovo mišljenje o Evropskoj uniji je mahom negativno. Prilikom govora održanog polovinom 2019. godine, Tramp je kritikovao EU ističući da se Brisel prema Sjedinjenim Državama odnosi gore nego Kina, koju američki predsjednik vidi kao glavnu konkurenciju interesima svoje države. Trampov stav prema EU je iznova potvrđen tokom posjete američkog sekretara Poljskoj, Mađarskoj i Slovačkoj početkom prošle godine, gdje se susreo sa Viktorom Orbanom i drugim političarima koje zvanični Brisel vidi kao problematične aktere unutar evropske političke scene.
Razlozi za Trampov stav prema EU su prevashodno ekonomske prirode. Prilikom intervjua za engleski Gardijan, Tramp je bez rezereve istakao da Evropsku uniju vidi kao protivnika, posebno se osvrnuvši na ekonomske mjere koje Brisel koristi u trgovini sa Sjedinjenim Državama. Spomenuvši sopstveno evropsko porijeklo, Tramp je dodao da poštuje vođe evropskih zemalja, što pak ne mjenja činjenicu da je Evropska unija stekla korist nauštrb Sjedinjenih Država u oblasti ekonomije i trgovine. Situacija u kojoj američki predsjednik svrstava decenijske evropske saveznike Vašingtona u istu kategoriju sa Rusijom i Kinom jasno održava pojavu i rast geopolitičkog jaza između transatlantskih saveznika, što je već bilo vidljivo prilikom rasprava o korisnosti NATO pakta i neophodnosti evropskih zemalja da preuzmu značajnije učešće u finansiranju saveza i sopstvene odbrane.
Jaz je osjetan i sa evropske strane. Prema istraživanju Evropskog savjeta za spoljne poslove, samo četiri odsto od 60.000 građana ispitanih u 14 evropskih zemalja ima povjerenja u američkog predsjednika. Ilustrativno je što većina ispitanika, u slučajevima američkog sukoba sa Rusijom ili Kinom, zastupa gledišta da se Evropa ne treba uplitati. U situaciji gdje različiti pogledi na svijeti i norme ponašanja unutar međunarodnog sistema sve više karakterišu odnos između Vašingtona i Brisela, ne čude naznake zbližavanja između Velike Britanije i Sjedinjenih Država, zemalja koje djele mahom iste kulturne vrijednosti, jezik, društvene ustanove i istoriju.
Boris Džonson već duže vremena slovi kao jedan od političara naklonjenih Donaldu Trampu posebno kada se uzme u obzir sličnost njihove političke karijere, posebno u posljednjih nekoliko godina. S obzirom da pregovori o trgovinskom dogovoru ne mogu početi prije nego li London napusti EU, sama sudbina dogovora je još uvijek neizvjesna, no već sada postoje određene naznake šta bi dotični dogovor mogao da obuhvata. Iako raspravu o trgovinskom dogovoru prati zabrinutost vezana uz moguće društvene posljedice takvog sporazuma, studije Međunarodnog monetarnog fonda predviđaju da će ekonomski rast Velike Britanije u predstojećem period biti viši od zemalja unutar Evropske unije.
Boris Džonson i Donald Tramp su svjesni poteškoća koje trenutno postoje i sa jedne i sa druge strane Atlantika, no jasno je postojanje volje za ostvarivanjem saradnje i postizanjem dogovora, na bilateralnoj osnovi, što je takođe od značaja i predstavlja jednu od karakteristika Trampove spoljne politike. Potpisivanje sporazuma o slobodnoj trgovini sa Vašingtonom može poslužiti i kao podsticaj drugim državama koje su zainteresovane za postizanje bilateralnih dogovora sa Londonom. I prije nego li je Velika Britanija napustila EU, u britanskim medijima se pojavila ideja o svojevrsnom „ujedinjenju“ anglofonih zemalja, odnosno Kanade, Novog Zelanda, Australije i Velike Britanije. Nazvan KANZUK sporazumom (CANZUK – Canada, Australia, New Zealand, United Kingdom) ovaj dogovor bi obuhvatao zajednička pravila o slobodnom kretanju građana, slobodnoj trgovini te bliskoj saradnji u oblasti spoljne politike između ranije nabrojanih zemalja. Štaviše, u prilog ovakvom razvoju situacije ide i činjenica da Britanci, izuzetno kritični na migraciju iz zemalja Evropske unije i van nje, zapravo podržavaju migracije iz drugih anglofonih zemalja, posebno onih koje su ranije bile u sastavu carstva i Komonvelta.
Tokom obraćanja medijima, Boris Džonson je 26. januara ove godine istakao da će samo par dana nakon zvaničnog izlaska iz Evropske unije vlada Velike Britanije pokrenuti „vizu za globalne talente“ koju ću biti moguće dobiti lakše i u kraćem vremenskom roku kako bi se stručnjaci i talentovane osobe privukle ka Velikoj Britaniji. Ovo se može posmatrati kao jedan od vidova podsticaja britanske ekonomije i ulaganja u razvoj istraživanja i nauke, posebno kada se uzme u obzir predviđeno ulaganje od 300 miliona britanskih funti u oblast naprednih matematičkih studija. Pored mjenjajuće prirode odnosa sa Sjedinjenim Državama i Evropskom unijom, Velika Britanija će neminovno morati pronaći odgovarajuće rješenje za probleme koje će izlazak iz EU uzrokovati unutar stukture samog Ujedinjenog Kraljevstva, posebno po pitanju granice između Sjeverne Irske i Irske te statusa Škotske čiji su stanovnici mahom podržavali ostanak unutar EU.
Problem sa irskom granicom se ogleda u promjeni njene dosadašnje prirode. Naime, dok su Velika Britanija i Irska bile u okvirima Evropske unije, granica između Sjeverne Irske i ostatka ostrva se mogla okarakterisati kao „meka“ granica, odnosno granica unutar EU koja je omogućavala olakšan transport robe i prolaz stanovništva. Sa izlaskom Londona iz Unije, priroda granice će se najvjerovatnije promjeniti. Dodatnu složenost ovome problemu daju istorijske okolnosti pod kojima je dotična granica nastala te emotivna dimenzija koju data granica ima za irsko stanovništvo.
Tokom 2016. britanski političari, među njima Tereza Mej, su obećavali kako „tvrda“ granica neće biti uspostavljena između Republike Irske i Sjeverne Irske. Rješenje je pronađeno pred kraj 2019. godine kada je dogovoreno da će Velika Britanija napustiti Evropsku uniju pri čemu će Sjeverna Irska legalno prestati da bude unutar EU carinske unije, postavši ulazna tačka u nju. Ovim dogovorom je de fakto povučena granica između Evropske unije i Velike Britanije duž Irskog mora. Ovakav rasplet situacije je imao demorališući uticaj na predstavnike unionista u Sjevernoj Irskoj čija se politička platforma zasniva na ostanku unutar Ujedinjenog Kraljevstva. S druge strane, nacionalističke stranke, među njima vodeća Šin Fejn je iskoristila priliku da ponovo pokrene pitanje ujedinjenja ostrva u jednu državu čime bi se zadovoljila stara irska nacionalna nadanja te želja većine stanovnika koji su glasali za ostanak unutar EU.
Kao i u slučaju Irske, više od dvije trećine građana Škotske su glasali za ostanak u EU. Prije referenduma o članstvu u Evropskoj uniji, Škotska je tokom 2014. provela referendum vezan za članstvo u Ujedinjenom Kraljevstvu. Sa 55 odsto glasova protiv nezavisnosti, Škotska je ostala unutar Velike Britanije, no rezultati Bregzita su pokrenuli rasprave o mogućnosti drugog referenduma. Škotska nacionalna partija je postigla značajne rezultate na prethodnim izborima zasnivajući svoju kampanju na potrebi da Škotska odlučuje o sopstvenoj sudbini. Problemi vezani uz novi škotski referendum su političke pririode i mahom zavise od toga ko zapravo ima legalnu i legitimnu moć odobravanja novog glasanja, London ili Edinburg. Boris Džonson se negativno izjasnio o mogućnosti novog škotskog referenduma, nazivajući onaj iz 2014. „događajem koji se dešava jednom u generaciji“ no škotska premijerka, Nikola Stardžon istakla je kako Bregzit može samo ubrzati sticanje škotske nezavisnosti. Istovremeno, bivši predsjednik Evropskog savjeta, Donald Tusk, izjavio je da bi Evropska unija sa entuzijazmom dočekala podnošenje zahtjeva za članstvo od strane Škotske nakon sticanja nezavisnosti.
U povezanom svijetu posljedice događaja kao što je Bregzit ne ostaju ograničene na lokalnom područiju. Tenzije uzrokovane Bregzitom predstavljaju stres za unutrašnju strukturu Ujedinjenog Kraljevstva. Ekonomski rezultati nezavisnog Londona u sljedećih nekoliko godina značajno će uticati na povećanje ili smanjenje izazova po cjelovitost Velike Britanije. U slučaju da se ekonomska situacija ne popravi, kao što je obećano, to će predstavljati značajan faktor u raspirinjavu nacionalnih tendencija, posebno u slučaju Škotske. Čak i ako se Ujedinjeno Kraljevstvo pronađe u problemima, opstanak Evropske unije ne mora biti zagarantovan s obzirom da su njeni problemi mahom nevezani za Bregzit i potiču iz destruktivnog ekonomskog modela koji jasno preferiše nekoliicinu zemalja na uštrb ostatka članica te nabujalog administrativnog aparata Unije ispunjenog osobama koje nisu demokratski izabrane niti snose odgovornost za svoje postupke. U situaciji kakva je trenutno, sama stvarnost Bregzita, bez obzira na buduće posljedice po London, može poslužiti kao vodilja u ponašanju drugih članica EU suočenih za ekonomskim i demografskim parazitizmom Njemačke.
Vašington ima sopstvene interese, između ostalog jačanje bilateralnih političkih i ekonomskim veza sa Londonom koji je jedna od nekolicine svjetskih finansijskih prestonica. Slabljenje Evropske unije, koje samo može pospješiti uspjeh američko-britanskog sporazuma o slobodnoj trgovini, bi svakako koristilo Vašintgonu posebno u svijetlu izjave Donalda Trampa koji EU vidi kao supranika u ekonomskoj sferi. Nakon izlaska Velike Britanije iz Unije postavlja se pitanje i daljeg proširenja te, ionako već upitne, koristi za nove zemlje članice od eventualnog priključenja EU. Britanski razlozli za izlazak nisu bili samo političke prirode već su oslikavali postojanje značajnih unutrašnjih problema Unije koje trenutna evropska administrativna elita nema namjeru rješavati. Štaviše, eliti EU trenutna situacija odgovara. Srbija, Bosna i Hercegovina te druge zemlje kandidati bi morale uzeti ovo u obzir i shvatiti da je unutar Evropske unije, kakva je ona danas, njima namjenjen položaj jedne Grčke ili Portugala. Služiće kao izvozno tržište za njemačke proizvode dok će Berlinu i Briselu slati svoje najsposobnije umove i reproduktivno sposobni dio stanovništva.
Floskula da Evropska unija nema perspektivu je prazna fraza, članstvo u istoj će biti skupo plaćeno u pogledu ekonomske i demografske slike, kao što svjedoče primjeri zemalja Istočne Evrope, dok bi eventualni povrat sopstvenog suvereniteta bio dug i naporan proces, kao što je pokazao slučaj Velike Britanije.
Autor Ljubiša Malenica
Naslovna fotografija: Evan Vucci/AP
Izvor princip.news, 05. februar 2020.
