Od pokretanja trgovinskog rata 2018. godine, američki predsednik Donald Tramp je pokušavao da sve američke saveznike utera u tor šire zajedničke borbe protiv Kine. Međutim malo zemalja se do sada odlučilo da prati Trampovo vođstvo.
Tokom januara, Velika Britanija je obelodanila odluku da dopusti kineskoj telekomunikacionoj kompaniji Huavej da izgradi deo bežične 5G mreže – što je investicija koju američki funkcioneri smatraju bezbednosnom pretnjom. Američki predsednik bio je navodno „apoplektičan“ prilikom telefonskog razgovora sa britanskim premijerom Borisom Džonsonom.
Nedeljama kasnije, na Minhenskoj bezbednosnoj konferenciji, američki ministar odbrane Mark Esper je izjavio da povodom Kine „tražimo od naših prijatelja da biraju“. No, posmatrači na konferenciji su primetili da su upozorenja Vašingtona o Kini naišla na slabo interesovanje, kao i da su Sjedinjene Države i Evropa „govorili potpuno različitim jezikom“ povodom rastućeg azijskog diva.
Ova skorašnja neslaganja su učinila kristalno jasnim neprijatnu istinu koja se nalazi u srži rastućeg nadmetanja između Sjedinjenih Država i Kine: nema te američke politike prema Kini koja će uspeti bez saradnje saveznika i partnera, ali okupljanje ovih zemalja pod jednom zastavom zahtevaće prefinjenost i trezveno razmišljanje, a ne siledžijsko nametanje.
Kina zaista predstavlja istinsku pretnju mnogim američkim interesima – ekonomskom prosperitetu Sjedinjenih Država, njihovoj bezbednosti, kao i demokratskim vrednostima unutar Sjedinjenih Država, ali i celom svetu – pa je u Americi sve čvršći dvopartijski konsenzis da je „tvrd“ stav Sjedinjenih Država prema Kini neophodan. Međutim, Sjedinjene Države do sada nisu uspele da ubede svoje saveznike u urgentnost problema, pa ta neusaglašenost podriva ne samo savezništva Vašingtona, nego i efikasnost njegove politike prema Kini. Tramp je dodatno produbio problem kontraproduktivnom politikom i nedostatkom jasnog strateškog usmerenja. Ipak, ova dinamika je postojala još pre nego što je Tramp došao na funkciju, a postojaće i nakon što ode, osim ukoliko Sjedinjene Države ne usvoje koherentniju, realističniju politiku prema Kini, prihvatajući da ne dele svi saveznici percepciju Vašingtona prema toj zemlji.
TRAMPOVO HVALISANjE
Za svoje tri godine na funkciji, Tramp teško da se ustručavao da naruši odnose sa tradicionalnim saveznicima. Pretio je Francuskoj sankcijama 2019. godine, „uleteo u sparing“ sa Danskom povodom Grenlanda prošlog avgusta i prozivao kanadskog premijera Džastina Trudoa 2018, nazvavši ga „mekušcem“. Sada, dok njegova administracija tone u ono što naziva globalnim nadmetanjem sa Kinom, Tramp je dodatno izolovao američke saveznike primoravajući ih da „biraju“ između Kine i Sjedinjenih Država povodom pojedinih pitanja, dok ih direktno napada povodom drugih.
Osvrnimo se na Trampov pristup trgovini. Sjedinjene Države i mnogi njihovi saveznici dele brige o ekonomskim praksama Pekinga, uključujući poslovičnu krađu intelektualne svojine, limite za pristup tržištu inostranim kompanijama i subvencije državnim preduzećima. Puka veličina i uticaj kineske ekonomije podrazumeva da će bilo koji realističan pokušaj da se Kina natera da promeni ove prakse morati da pođe od koncentrisanog multilateralnog napora.
Trgovinski sporazum Transpacifičko partnerstvo, ispregovaran pretežno tokom mandata predsednika Baraka Obame i zaključen tokom 2016, bio je odličan primer efektivne koordinacije između Vašingtona i njegovih saveznika: ovaj sporazum bi, na duže staze, primorao ekonomiju Kine da ispuni više standarde – uključujući one ekološke, one vezane za prava radnika, kao i intelektualnu svojinu – jer bi u protivnom bila izložena riziku u trgovinskim odnosima sa zemljama koje čine oko 40 odsto svetskog BDP-a. Ali umesto da prihvati ili čak unapredi sporazum, Tramp ga je napustio čim je postao predsednik. Dodatno je naškodio Sjedinjenim Državama pokretanjem unilateralnog trgovinskog rata koji je u praksi naneo štetu i kineskim i američkim saveznicima, pri čemu su se mnogi od njih i sami našli na meti Trampovih tarifa. Američki saveznici ne samo da nisu pokazali nikakvo interesovanje da prate sulude Trampove trgovinske poteze, nego su i postali kolateralna šteta u obračunu dve najveće svetske ekonomije, budući da je došlo do velikih poremećaja lanaca snabdevanja i crtanja meta na čelu mnogih lidera i diplomata uhvaćenih u unakrsnu vatru sve ratobornijih američko-kineskih odnosa.
Što se tiče Huaveja, Tramp je primenio strategiju koja asocira na Hladni rat, primoravajući saveznike da se opredele da li stoje uz Sjedinjene Države ili protiv njih. Još nekolicina drugih evropskih zemalja razmatra da sledi britanski primer i odabere drugu stranu. Huavej, koji može da se ponosi najnaprednijom i tržišno najspremnijom 5G tehnologijom, tvrdi da njegova oprema podržava dve trećine svetskih komercijalnih 5G mreža. Američki zvaničnici imaju dobre razloge da strepe kako će Kina biti u stanju da koristi ovu 5G infrastrukturu za prikupljanje podataka, špijunažu i podrivanje nacionalne bezbednosti drugih zemalja.
Rezultat je da Trampova administracija tretira Huavej kao pretnju po nacionalnu bezbednost. Vašington je ovoj kompaniji blokirao pristup američkom tržištu i pritiska saveznike da i oni učine isto. Potpredsednik Majk Pens je jasno dao do znanja kakva je njegova politika u svom govoru o Kini iz 2019. godine: „Insistirali smo kod svih naših saveznika širom sveta da grade bezbedne 5G mreže, koje Pekingu ne bi pružile kontrolu nad našom najsenzitivnijom infrastrukturom i podacima”. Trampova administracija je čak zapretila Ujedinjenom Kraljevstvu, nagoveštavajući da će Vašington ograničiti obaveštajnu saradnju sa Londonom, kao i da bi dopuštanje Huaveju da uđe na britansko tržište moglo da ugrozi perspektive američko-britanskog trgovinskog sporazuma. Uprkos ovom pritisku, Ujedinjeno Kraljevstvo je odlučilo da dozvoli Huaveju da izgradi nacionalnu 5G mrežu – pokazavši koliko različito London i Vašington shvataju kinesku pretnju.
Kako je Huavej već pozicioniran na tržištima širom sveta, a drugi američki saveznici su spremni da donesu svoje odluke o ovoj kompaniji, izgleda da Trampova administracija ima kontraproduktivan stav sa kojim ne može pobediti. Ukoliko Huavej predstavlja realnu pretnju, onda su Sjedinjene Države pretrpele neuspeh u svom pokušaju da suzbiju opaki uticaj Kine. Ali ukoliko je Ujedinjeno Kraljevstvo u pravu kada kaže da se rizicima koje predstavlja Huavej može upravljati, onda su Sjedinjene Države dodatno srozale svoj ugled među sopstvenim saveznicima time što su pokušale da ih primoraju na poslušnost. Tako Trampova administracija daje kredibilitet kineskom narativu da su bezbednosne strepnje Vašingtona samo dimna zavesa za pokušaj da se nanese šteta kineskoj ekonomiji.
STVARI SE MENjAJU
Možda je Trampova spoljna politika nekoherentna, a njegov tretman saveznika čvrstorukaški, ali poteškoće pri mobilizaciji partnera za suprotstavljanje Kini su starije od ove administracije. Prepreke su bile očigledne pre Trampove izborne pobede – a one će ostati na snazi sve dok Sjedinjene Države ne usvoje prikladniju politiku kako bi izašle na kraj sa specifičnim kineskim izazovom i pronašle način da ubede saveznike da se pridruže ovim nastojanjima.
Razmotrimo Azijsku infrastrukturnu investicionu banku (AIIB), koju je Kina osnovala 2014. godine. Američki zvaničnici bili su opravdano zabrinuti da će Peking koristiti ovu banku ne samo da uveća svoj uticaj, nego i da finansira projekte koji bi zaobišli standarde prava radnika, ekologije i transparentnosti koje je Zapad kultivisao kroz institucije kao što su Svetska banka i Azijska razvojna banka. Rezultat toga je da je administracija predsednika Baraka Obame pokušala da ubedi saveznike da se ne priključuju ovoj banci.
Vašington je pogrešio u svom pristupu. Mnogim azijskim zemljama prosto su trebale investicije kako bi izgradile infrastrukturu, a Sjedinjene Države i njihovi bogati saveznici nisu im pružili nikakvu realnu alternativu za AIIB. Umesto toga, suprotstavljajući se AIIB, Vašington je saveznike stavio u poziciju u kojoj su bili primorani da biraju između Kine i Sjedinjenih Država, što je učinilo da Vašington deluje nerazumno agresivno prema Pekingu. Brojni sporazumni saveznici SAD – poput Australije, Kanade, Južne Koreje i Ujedinjenog Kraljevstva – pridružili su se banci. Njujork tajms je tada parafrazirao jednog azijskog diplomatu: „Neprijateljstvo Vašingtona prema banci… nateralo je zemlje da se odluče u korist Kine“.
U narednim godinama Sjedinjene Države su se sukobile sa nizom zemalja povodom pitanja vezanih za Kinu. Uprkos američkim pritiscima tokom 2019, Izrael je kineskoj kompaniji izdao licencu za upravljanje lukom nadomak izraelske baze u kojoj operiše i američka vojska. Zvaničnici afričkih zemalja i institucija, uključujući Južnu Afriku, Ugandu i Afričku razvojnu banku, zajednički su odbacili američke tvrdnje da Kina nastoji da afričke zemlje gurne u tzv. „dužničku zamku“, koristeći svoj ekonomski uticaj da se domogne ključnih koncesija. Pojedini američki saveznici i partneri, poput Italije, učestvuju u kineskoj Inicijativi „Pojas i put“ – poduhvatu vrednom više biliona dolara koji za cilj ima investiranje u infrastrukturu širom sveta – uprkos američkoj skepsi povodom te inicijative. Iako neslaganja o Kini nisu u potpunosti dokrajčila američka partnerstva, izazvala su značajne tenzije i mogla bi da dovedu do smanjenog poverenja i saradnje. Za to vreme, kako saveznici uviđaju da mogu da se ogluše o američka upozorenja bez mnogo štete, Sjedinjene Države će izgubiti kredibilitet kada nastave da upozoravaju na kinesku pretnju.
Što se tiče zajedničkog truda povodom suprotstavljanja kineskoj agresiji u Južnom kineskom moru, neki od najbližih američkih saveznika se povlače. Nakon godina suprotstavljanja Kini, Filipini – američki saveznik koji polaže pravo na delove Južnog kineskog mora i koji je imao brojne napete incidente sa Pekingom poslednjih godina – sada je zahtevao ukidanje Sporazuma o snagama u poseti (Visiting Forces Agreement), kojim je još od 1999. godine američkim trupama bilo omogućeno prisustvo u ovoj zemlji. Predsednik Rodrigo Duterte, hiroviti i diktatorski lider Filipina, iskoristio je američke kritike povodom njegovih kršenja ljudskih prava kao izgovor za okončanje sporazuma, što bi rotacije američkih trupa na Filipinima moglo učiniti nemogućim, suštinski označavajući momenat rastanka sa ovom ostrvskom zemljom po pitanju pomorske bezbednosti.
Naravno, ponašanje Kine – odnosno stepen njenih pretnji i pritisaka prema drugim zemljama – pomoći će pri utvrđivanju koliko su tesno američki saveznici voljni da sarađuju sa Vašingtonom na suprotstavljaju Pekingu. Osim toga, i ekonomski faktor će oblikovati odluke američkih saveznika. Alternativa tehnologijama koje obezbeđuje Huavej bi Ujedinjenom Kraljevstvu i drugima omogućila da lakše izbegnu poslovanje sa tom kompanijom. Ali Sjedinjene Države nisu uspele da pruže takve alternative i ubede svoje saveznike da se njihovi najvažniji interesi u ovim oblastima više poklapaju sa interesima Vašingtona nego interesima Pekinga.
MALA POMOĆ PRIJATELjA
Ako američki zvaničnici budu direktno pitali zemlje da biraju između Sjedinjenih Država i Kine, možda im se na kraju neće dopasti odgovori. Jedna skorašnja anketa otkrila je da bi velika većina stanovnika u mnogim najvećim zemljama Evrope ostala neutralna u slučaju konflikta između Sjedinjenih Država i Kine.
Kako bi se saveznike ubedili da stanu uz američku politiku prema Kini biće potrebno više od promene Trampovog pogrešnog pristupa i čvrstorukaškog pokušaja da sazveništva pretvore u reketiranja. Umesto toga, Sjedinjene Države moraju bolje da razumeju interese svojih saveznika. Moraju da shvate da u pojedinim pitanjima mogu imati različite interese u odnosu na svoje saveznike: na primer, dok Sjedinjene Države imaju mnogo savezništava o kojima moraju da vode računa u Aziji, njihovi evropski saveznici nemaju slične obaveze i ne brinu ih mnogo kineske bezbednosne pretnje azijskim zemljama. Sve u svemu, Sjedinjene Države su izgleda precenile to koliko saveznici veruju njihovom vođstvu i koliko svoje interese vide inherentno povezanim sa interesima Vašingtona.
Američki funkcioneri će morati da prioritetizuju pitanja vezana za Kinu koja bi se najviše ticala Sjedinjenih Država, bilo da se radi o krađi intelektualne svojine, nastojanjima Kine da preoblikuje multilateralne institucije, ili vojnoj agresiji na azijskom primorju. Koje ponašanje Kine je potpuno neprihvatljivo, a sa kojim bi Vašington mogao da živi? Koje zabrinjavajuće kineske aktivnosti zahtevaju multilateralne odgovore, a sa kojim SAD mogu da izađu na kraj sa svega par svojih saveznika? Vreme je da američki kreatori politike počnu da prave ove teške izbore.
Ponekad, povodom pitanja koja se tiču Sjedinjenih Država – kao što je pokretanje AIIB – moglo bi biti više koristi od saradnje sa Pekingom nego od direktnog suprotstavljanja. Povodom drugih pitanja, koja su više „crno-bela“ – kao što su flagrantna kršenja ljudskih prava etničkih manjina u Kini – Sjedinjene Države mogu efikasano odgovoriti samo ako svoj stav usklade sa stavovima partnerskih zemalja. Moguće je organizovati se efikasno protiv Kine, kao što smo mogli da vidimo u skorašnjem uspešnom poduhvatu Sjedinjenih Država kada su zajedno sa partnerima uspele da izboksuju odabir svog preferiranog kandidata za mesto predsednika Svetske organizacije za intelektualnu svojinu, umesto kineskog.
Neka pitanja, poput Huavejeve 5G mreže, ostaće tačke neslaganja za SAD i partnere. Sjedinjene Države će morati da ublaže efekte takvih nesuglasica po svoja savezništva, kao što su Vašington i London nagovestili da će pokušati nakon spora oko Huaveja. A ukoliko lista nesuglasica bude rasla, Vašington će morati da izmeri i uporedi opasnost od konkretnih kineskih pretnji u odnosu na opasnost koja bi mogla proizaći iz velikih sporenja sa saveznicima.
Sjedinjene Države bi trebalo da imaju dovoljno skromnosti da prepoznaju da u slučaju jakih tenzija između Vašingtona i njegovih saveznika, američki pristup neće uvek biti objektivno najbolje rešenje. Zapravo, čak i kada Vašington ima „ispravan“ pristup, njegova strategija mogla bi da se pokaže kao operativno nemoguća ukoliko nema podršku saveznika.
Pitanje kako će Sjedinjene Države koordinisati politiku prema Kini sa svojim saveznicima gotovo sigurno će biti podjednako važno koliko i sam odnos Vašingtona i Pekinga. Što pre Amerika prestane da umišlja kako se nalazi u nekakvoj binarnoj svetskoj borbi, to će pre biti u stanju da istinski reši svoje tenzije sa Kinom povodom celog spektra pitanja, od trgovine i tehnologije, do pomorske agresije. Postići takvo nešto zahteva smišljanje specifičnih rešenja za specifične probleme – a često i malo pomoći prijatelja.
Majkl H. Fuks je viši saradnik u Centru za američki progres i bivši zamenik pomoćnika državnog sekretara SAD za Istočnu Aziju i Pacifik od 2013. do 2016. godine
Izvor The Foreign Affairs
