Projekat Velike Albanije vuče svoje korijene iz devetnaestog vijeka i zamisli Prizrenske lige da u jednu teritorijalnu cjelinu ujedini sva područja koja su, navodno, bila izvorno naseljena albanskim stanovništvom. Sama Prizrenska liga se može posmatrati kao produžena ruka osmanlijskih vlasti s obzirom da je osnovana 1878. godine, neposredno nakon završetka rata Rusije, Srbije i Crne Gore protiv Turske.
S obzirom da je Turska doživila poraz u ratu, bilo je neophodno potražiti druge metode zaštite sopstvenih interesa prilikom mirovnog procesa. Činjenica da je Liga bila opremana oružjem i municijom od strane Porte, da su članstvo organizacije činile osobe koje su se isticale svojom odanošću sulatnu te da su turske vlasti preuzele na sebe plaćanje troškova kongresa u Prizrenu, govori u prilog tezi koja Prizrensku ligu posmatra kao izraz osmanlijskih interesa na Balkanu.[1]
STVARANjE ALBANSKE DRŽAVE
Interesi Turske su u značajnoj mjeri Sanstefanskim mirom i Berlinskim kongresom narušeni, i kao što se moglo očekivati, Prizrenska liga je zauzela negativan stav prema objema mirovnim konferencijama. Štaviše, tokom održavanja Berlinskog kongresa Prizrenska liga je uputila memorandum velikim silama učesnicama od kojih je traženo priznanje nacionalnog identiteta Albanaca, što je veoma ilustrativna činjenica sama po sebi, te ostvarenje autonomije unutar Osmanskog carstva za sve teritorije koje bi spadale u takozvanu „Veliku Albaniju“.[2]
Istovremeno sa ovim dokumentima, Berlinskom kongresu je upućen dodatni memorandum od strane Prizrenske lige, nazvan Skadarski memorandum, kojim se zahtijeva da Velika Britanija[3] bude garant stvaranja albanske države. Uzevši u obzir ulogu Londona kao samoproglašenog balansera čiji glavni cilj je bio održavanje statusa kvo na prostoru kontinentalne Evrope, albanski izbor ne iznenađuje.
U pogledu političkih odnosa dotičnog perioda, Rumunija, Bugraska, Srbija i Crna Gora su se već bile saveznice Moskve u više navrata. Isto se moglo očekivati i u slučaju nezavisne Grčke. Razvoj situacije je, u tom trenu, već očigledno išao na štetu Istanbula i svaki budući sukob na Balkanu značio bi dalji povratak teritorija koje su Osmanilije ranije okupirale. Prvi i Drugi balkanski rat su ilustrativne potvrde ove tvrdnje. S obzirom da sve slovenske zemlje Balkana, u tom periodu, imaju interesa u očuvanju savezništva i kulturnih veza sa Rusijom, eventualno povlačenje Turske sa Balkana i ponovna uspostava slovenske državnosti stvorili bi situaciju u kojoj bi se većina Balkanskog poluostrva našla unutar interesne i uticajne sfere Rusije.
Ovakav razvoj događaja London sebi nije mogao priuštiti s obzirom na razumljiv strah od ujedinjene kontinentalne Evrope u čijem prisustvu bi perfidni Albion bio zanemarljiva sila, vjerovatno podređena kulturnom i političkom diktatu kontinentalnog centra moći.
Ostvarenje albanskih ambicija nije došlo sa Berlinskim kongresom, no nisu morali dugo čekati na stvaranje sopstvene države, upravo sa blagoslovom zvaničnog Londona. Po završetku Prvog balkanskog rata, Osmanska carevina je u potpunosti bila potisnuta sa Balkana. Uprkos činjenici da Albanci nisu igrali nikakvu ulogu prilikom oslobađanja okupiranih područja od turske vlasti, Londonskom sporazumom iz 1913. osnovana je nezavisna država Albanija.
Pored ranijih dokumenata koji su nastali u okviru Prizrenske lige, albanske pretenzije prema teritoriji okolnih naroda mogu se uočiti i u ovom periodu kroz djelovanje Ismailja Ćemalija. U jeku Prvog balkanskog rata, Ćemali u Valoni okuplja predstavnike albanskog stavnovništva koji tom prilikom usvajaju Deklaraciju o nezavisnosti Albanije.
Uzevši u obzir činjenicu da su dotični poglavari došli iz svih krajeva četiri osmanska vilajeta, tj. Kosovskog, Skadarskog, Janjinskog i Bitoljskog, koje su tada naseljavali Albanci može se pretpostaviti da je Albanija koju su zamišljali prisutni delegati obuhvatala ukupnost teritorija sva četiri spomenuta vilajeta. Pretenzije na tuđu teritoriju postaju jasne kada se uvaži činjenica da su u tom trenutku Albanci bili manjina na značajnom djelu pomenutog prostora. Predstavnici okupljeni u Valoni nisu bili izabrani predstavnici stanovništva tako da ne iznenađuje potpuno zanemarivanje ovog proglašavanja nezavisnosti od strane kako Osmanskog carstva, tako i od strane tadašnjih velikih sila. Albanska država osnovana u toku Londonske konferencije definisana je u značajno skromnijim granicama.
U toku Drugog svjetskog rata, Albanija u periodu od 1939. pa sve do 1943. biva poznata kao Velika Albanija i nalazi se u statusu italijanskog protektorata kojem je nakon pada Kraljevine Jugoslavije, Rim pripojio djelove Srbije. Tokom svoje vlasti Italijani su pronašli prirodnog saveznika u iredentističkim težnjama albanske elite prema teritorijama susjednih naroda gdje su bili naseljeni Albanci, bez obzira na brojni odnos između njih i domicilnog stanovništva. Istorijska je činjenica da je period italijanske okupacije bio praćen velikim brojem zločina koje su činili Albanci protiv lokalnog stanovništva u okupiranim teritorijama.
Nakon kraha Italije i poraza Njemačke, i kratkotrajni državni projekat „Velike Albanije“ je završio kao i Nezavisna Država Hrvatska, no pretenzije su i dalje ostale. Nakon sloma komunističkog režima početkom devedesetih godina dvadesetog vijeka iredentističke težnje su ponovo zauzele značajan dio prostora političke i intelektualne misli unutar albanskog korpusa.
AMERIČKA PERCEPCIJA SRBA
Kada se uzme u obzir djelovanje Sjedinjenih Država na prostoru Balkana u posljednje tri decenije, ne može biti sumnje da su dotične aktivnosti, namjerno ili ne, bile naklonjene ideji Velike Albanije. Kako u toku sukoba u Bosni i Hercegovini te Hrvatskoj, tako i tokom rata na Kosmetu, stav Vašingtona je očigledno bio naklonjen srpskim neprijateljima. Ponašanje organizacija pod uticajem ili direktnim vođstvom Sjedinjenih Država, kako u toku vojnih operacija tako i u periodu mira je nesumnjivo bilo antagonistički usmjereno protiv svakog oblika srpskih interesa. Sama ova činjenica je bila dovoljna da ojača poziciju ideje Velike Albanije i unutar samog albanskog stanovništva s obzirom da je vremenom njeno ostvarivanje postajalo sve izglednije.
Etnička čišćenja Srba iz Federacije BiH i Hrvatske, sva počinjena uz blagoslov Zapada poslužila su kao obrazac ponašanja koji su Albanci mogli primjeniti tokom sukoba na Kosmetu bez bojazni od strane kritike ili intervencije. Nije bilo straha da će Tiranu bombardovati avioni NATO saveza zbog etničkog čišćenja Kosmeta od strane OVK-a.
U srži jačanja ideje Velike Albanije i ne stoji toliko američki odnos sa Albancima koliko stoji američka percepcija Srba. Izjava Džordža Kinija, bivšeg savjetnika za Jugoslaviju pri Državnom sekretarijatu SAD-e, ilustrativan je primjer tadašnjeg viđenja Jugoslavije kao države, te Srba kao naroda koji je većinski htio očuvati istu. U izjavi za britanski Gardijan iz 2008. Kini ističe „da u post-hladnoratovskoj Evropi nije više bilo prostora za jednu veliku, samostalno orijentisanu socijalističku državu koja se suprostavljala globalizaciji“.[4]
Pored američkih interesa ne treba smetnuti s uma i ulogu Njemačke, koja je odmah po svom ujedinjenju zauzela neprijateljski stav prema Jugoslaviji i Srbima. Kada se uzme u obzir posljednjih stotinu dvadeset godina evropske istorije, stiče se utisak da je želja za dominacijom kontinenta od strane Njemačke glavni katalizator značajnog djela nesreća koje su zadesile Evropu.
U svijetu okarakterisanom hegemonističkom ulogom Sjedinjenih Država, nakon nestanka Sovjetskog Saveza, bilo je neminovno da će ideološke odrednice pobjednika, u ovom slučaju kapitalizam, globalizam, slobodna trgovinam, multikulturalizam i demokratsko uređenje, postati obrazac za oblikovanje svih ostalih zemalja, bez obzira na njihove interese te želje domicilnog stanovništva.
Karakteristike pobjedničke ideologije su, naravno, mahom bile od koristi samim Sjedinjenim Državama s obzirom da je sistem bio uspostavljen s ciljem reprodukcije, u beskonačnost, američke i u manjoj mjeri zapadnoevropske dominantnosti na globalnom planu. Ne čudi da su svi ozbiljni oblici suprostavljanja nametnutom sistemu bili posmatrani kao opasnost s obzirom da su istvoremeno predstavljali otklon od propagandne iluzije da novom sistemu ne postoji alternativa, da dotični predstavlja najbolji način uređenja društvenih odnosa, te da od njega svi imaju koristi.
Činjenica da je novi sistem brzo poprimio obrise neokolonijalnog modela ponašanja, posebno prema zemljama Istočne Evrope, sa izraženim demografskim i ekonomskim parazitizmom oličenim u legalno-pravnim tvorevinama i normama kako Evropske unije tako i drugih svjetskih organizacija kao što su MMF i Svjetska banka, trebala je ostati skrivena iza prikladnog paravana potrošačke kulture i generalnog srozavanja kulturnih standarda ponašanja i djelovanja.
Geopolitički interesi Vašingtona, i Zapada generalno, u sprezi sa njihovim ekonomskim interesima nisu smjeli biti dovedeni u pitanje protivljenjem, posebno država kao što je bila Jugoslavija ili pak naroda kao što je bio srpski. Dozvoliti dovođenje u pitanje generalnog narativa globalizacije te normi i kvaliteta zapadnog modela, od strane malih država i naroda, bilo je nezamislivo s obzirom da bi istovremeno ukazalo na postojanje neravnoteže i problema unutar samog modela te bi u nastavku dovelo do sticanja utiska da je uređenje modela podložno promjeni putem dijaloga i konsenzusa. Kao što smo već spomenuli, sama svrha modela bila je protivna tome što je ostavljalo samo silu, u pravnom i fizičkom pogledu, kao način zaštite interesa originalnih tvoraca ideologije koja je do nedavno posmatrana kao nezamjenjiva.
SLUČAJ CIMERMAN
Najlakši način za obračun sa Jugoslavijom i Srbima bio je podsticanje unutrašnjih podjela te regrutacija nesrpskih lokalnih elita u cilju sprovođenja zapadnih ciljeva. Očigledan primjer je uticaj Vorena Cimermana na početak rata u Bosni i Hercegovini. Okupivši predstavnike sve tri strane u BiH, tadašnji ambasador Portugala u Sarajevu Hoze Kutiljero i britanski lord Karington su uspjeli u stvaranju plana podjele i decentralizacije Bosne i Hercegovine koji je, u značajnoj mjeri, bio zadovoljavajući za sve tri strane.
Dogovor, još poznat i kao Lisabonski sporazum, potpisan je od predstavnika sve tri strane 18. marta 1992. godine. Deset dana nakon toga, američki ambasador Voren Cimerman stiže u Sarajevo i susreće se sa Alijom Izetbegovićem nakon čega Alija brzo povlači svoj potpis sa ranije postignutog sporazuma. Iako ne postoji dokumentacija niti drugi vidovi direktnih zapisa o tome šta je rečeno tokom sastanaka između Cimermana i Izetbegovića, slijed događaja je daleko od slučajnog i upućuje na visok stepen povezanosti između dotičnog sastanka i početka rata u BiH.
Prema nezvaničnim informacijama, Cimerman je tokom sastanka dao Izetbegoviću čvrsto uvjerenje da su Sjedinjene Američke Države spremne priznati Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu zemlju. Činjenica da je Vašington samo devet dana nakon sastanka, 7. aprila 1992. priznao BiH kao nezavisnu državu, baš kao što je Zimerman i istakao, upućuje na istinitost nezvaničnih saznanja o prirodi sastanka Cimerman-Izetbegović. Priznavanje nezavisnosti određene države, samo po sebi kao proces, nije nešto što se dešava spontano i brzo, posebno u situaciji kakva je tada bila u BiH. S obzirom da je američkoj administraciji trebalo manje od deset dana da donesu takvu odluku zapravo ukazuje da je odluka već bila doneta i da se čekao razvoj situacije, pogodan po SAD-e, kako bi odluka bila javno obznanjena.
Tadašnji kanadski ambasador pri Bosni i Hercegovini Džejms Biset je prilikom izjave za jednu od kanadskih medijiskih kuća 2012. dao dodatnu težinu ranijim tvrdnjama o Cimermanovoj ulozi u početku sukoba unutar BiH. Naime, tokom razgovora Biset je bez okolišanja istakao da je „okidač rata za početak sukoba u BiH bio trenutak kada je američki ambasador ubjedio Aliju Izetbegovića, muslimanskog lidera u BiH, da povuče svoj potpis i odbaci raniji sporazum postignut uz pomoć portugalskog ministra spoljnih poslova…To je značilo da bi Bosna stekla nezavisnost no da bi nastale tri autonomne regije. Oni su to svi potpisali, no moj komšija, koji je živio preko puta mene, Voren Cimerman, ambasador SAD-a, je uvjerio Aliju Izetbegovića da odbaci taj sporazum i jednostrano proglasi nezavisnost nakon čega će Sjedinjene Države odmah priznati nezavisnu Bosnu.“[5]
Po veoma sličnom šablonu su se odvijale stvari vezane za krizu na Kosmetu. Na isti način na koji su muslimani poslužili Sjedinjenim Državama kao „izvođači radova“ na terenu u Bosni i Hercegovini, tako su i Albanci poslužili istoj svrsi na prostoru Kosova i Metohije. Kao što je muslimanima bila obećana podrška i nezavisnost države koju su oni vidjeli isključivo kao svoju, tako je i Albancima bila, u suštini, ponuđena prilika na ostvarenje ideje Velike Albanije, možda ne riječju no svakako djelom.
Članak Njujork tajmsa iz avgusta 1993. godine, iznenađujuće profesionalno napisan, prenosi mišljenje većine američkih zvaničnika koji se mahom slažu da je Vašington napravio grešku prilikom insistiranja na nezavnisnoj i multikulturalnoj Bosni i Hercegovini uprkos dogovoru domaćih lidera da se zemlja podjeli. Ovako viđenje razvoja situacije nedavno se ponovo pojavilo na sceni sa tekstovima Timotija Lesa koji predlaže omogućavanje ujedinjenja Republike Srpske i Srbije kao kompenzaciju za priznavanje nezavisnosti Kosmeta.[6][7]
Naravno, Les posmatra stvari iz perspektive interesa Sjedinjenih Država i očekuje da Srbi, nakon američkog blagoslova i ujedinjenja, priđu Sjedinjenim Državama i okrenu leđa Moskvi. Hoće li američka diplomatija prihvatiti dotičnu sugestiju ostaje da se vidi, no činjenica da se o ovoj opciji uopšte i raspravlja trebala bi da posluži kao lekcija srpskim komšijama da se u zadnje tri decenije nisu protiv Srba borili toliko za svoje interese koliko za američke.
Kao što je autor ranije u tekstu naveo, balkanski problem Vašingtona se, iz perspektive Sjedinjenih Država, svodi na pitanje Srba. Ilustracija ovoga se može pronaći u članku Njujork tajmsa spomenutom iznad. Naime, dio članka je posvećen izjavi Vorena Cimermana koji je, braneći raniju američku politiku, istakao da „smo mi smatrali da možemo onemogućiti preuzimanje vlasti od strane Srba putem internacionalizacije problema. Nadali smo se da će se Srbi povući kada postane jasno da će Bosna biti priznata od strane Zapadnih zemalja. Ispostavilo se da smo pogriješili.“[8]
Iako kratka izjava, veoma je ilustrativna i vodi ka postavljanju nekoliko bitnih pitanja. Ako se uzme u obzir priroda Lisabonskog sporazuma, kojeg je ambasador Voren torpedovao tokom svog razgovora sa Izetbegovićem, zašto je preuzimanje vlasti od strane Srba predstavljalo problem? Štaviše, s obzirom da su teritorijalne jedinice predviđene Karington-Kutiljerovim planom bile zasnovane na nacionalnom principu, Srbi bi, preuzevši vlast u svojim oblastima činili isto što i ostali u BiH. S druge strane, zašto je internacionalizacija problema bila potrebna? Problem se već, značajnim djelom nalazio pred rješenjem koje su sve tri strane prihvatile. Zašto se od Srba očekivalo da, skoro po nekoj vrsti automatizma, odustanu od svojih interesa i zahtjeva u slučaju priznanja nezavisnosti BiH od strane Zapada?
Sva ova pitanja imaju smisla i odgovori su im relativno očigledni ako prihvatimo stav da potezi američke diplomatije nisu bili usmjereni prema smirivanju situacije i pronalasku rješenja za krizu u BiH, već protiv interesa Srba. Jezik kojim se Cimerman koristi jasno dodjeljuje Srbima ulogu destabilizujućeg faktora i prijetnje tadašnjoj situaciji u zemlji, uprkos svim činjenicama koje upućuju na suprotno. Američka vizija BiH, tumačena kroz Cimermanovu izjavu, podrazumjevala je potpunu političku dominaciju Sarajeva i muslimanskog političkog vrha, unitarnu državnu strukturu praćenu etiketom multietničnosti i multikulturalnosti, kako bi se umirili duhovi na domaćem terenu, te potpunim odustajanjem Srba, i djelimično Hrvata, od sopstvenih interesa.
Ironija istorije se ogleda u činjenici da je sam Dejtonski sporazum, kojim je postignut mir u Bosni i Hercegovini, bio izuzetno sličan Lisabonskom sporazumu.
NAMETANjE KRIVICE
Zarad boljeg shvatanja američke politike prema Srbima u toku devedesetih i nakon završetka sukoba u bivšoj Jugoslaviji, neophodno je obratiti pažnju i na ranije spomenutu pobjedničku ideologiju koja je krahom SSSR-a dobila na snazi kao globalno primjenjiv šablon za oblikovanje društava.
Uslijed specifičnosti američke istorije, kroz američko društvo se uvijek provlačila nit rasnih odnosa između stanovnika SAD-a. Vremenom je ovo dovelo do razvoja kompleksa krivice koji su političke snage u Sjedinjenim Državama, posebno Demokratska stranka, pretvorile u političku i društvenu moć istovremeno obuhvatajući kako bjelačko tako i crnačko stanovništvo. U okviru holivudske dihotomije krivice, bjelcima u Sjedinjenim Državama bila je dodjeljena uloga krivaca dok su crnci, sa ostalim manjinama, postali žrtve. Kod prvih je razvijan kompleks krivice dok je kod drugih podstican kompleks žrtve. U oba slučaja, podsticanje ovih kompleksa je poprimalo ekstremne oblike i od samog početka je bilo u potpunosti razvedeno od istorijskih činjenica. Otpor ovim procesima jeste postojao u SAD-u, postoji i danas, no temelj ustrojstva budućeg američkog društva bio je postavljen.
Multikulturalizam, kao jedan od elemenata novoga svjetskog poretka, u dotadašnju društvenu formulu, koja se mahom odnosila na američkog stanovništvo evropskog i afričkog porijekla, uvela je čitav niz drugih manjina, kako grupa koje su bile manjine na osnovu svoje nacije tako i grupa koje su postale manjine zbog određene karakteristike, kao što je seksualna orijentacija ili specifičan pogled na sopstveni pol. Vještačko umnožavanje manjina dovelo je do specifičnog razvoja ranijeg odnosa krivac-žrtva te se ubrzo nasuprot bjelim „krivcima“ pojavila masa „žrtava“ raznolika po osnovi svog manjinskog statusa no monolitna u svojoj ulozi žrtve.
Globalizam, kao jedan od ključnih elemenata američke ideologije, prenio je suludu percepciju rasnih odnosa unutar Sjedinjenih Država na globalnu ravan, vršeći predefiniciju „dobrih i loših momaka“ bez uzimanja u obzir lokalnog konteksta i toka događaja.
Evropska ljevica, samom svojom prirodom naklonjena ovakvim ideološkim skalamerijama, a sama bez originalne ideje, prihvatila je ovakvo viđenje istorije i društva, dajući podršku amerikanizaciji evropskih naroda. U knjizi Multikulturalizam i politika krivice: ka sekularnoj teokratiji Pol Gotfrid ističe da su „za ljevicu, posebno u Evropi, Sjedinjene Države nakon Hladnog rata postale izvršitelj ‘antifašističkih’ i multikulturalnih ideja koje trijumfuju u američkom društvu i među američkim saveznicima. Dugo demonizovano američko kapitalističko carstvo više ne uznemiruje evropsku ljevicu kao što je nekada…Sve do nedavnog rata, Sjedinjene Države su za ljevicu postale nezamjenjiv partner u promociji ljevičarskih ideja i napora protiv tvrdoglavih evropskih nacionalista i antiglobalista.“[9]
Početkom devedesetih godina, Amerika je od strane ljevičara bila viđena kao utopija. Spoj ljevičarskih ideja i predatorskog kapitalizma, isprepleten sa predstavom „izuzetne nacije“, doveo je do agresivnog nastupa Vašingtona na globalnom polju. Svako suprostavljane dotičnoj kulturnoj i ekonomskoj agresiji na kraju je dovodilo do vojne agresije.
Američki ljevičari, koji su „dugim maršom kroz institucije“ uspjeli da svoje kadrove postave na veliki broj značajnih položaja kako unutar američkog društva tako i unutar američke političke strukture, su u Srbima prepoznali istorijske aktere koji savršeno odgovaraju konstruisanom stereotipu „loših momaka“. Kao nacija bijele rase, na njih se mogla odmah primjeniti stigma „bijele krivice“ samo u ovom slučaju „ugnjetavana manjina“ nije bilo crnačko ili drugo manjinsko stanovništvo Sjedinjenih Država, već muslimanska populaciji u Bosni i Hercegovini i na Kosmetu. Kao grupa svjesna svoje istorije i nacionalnog identiteta, te zainteresovana za očuvanje istih, Srbi čine dodatni grijeh refleksivne sumnje u globalizam te otpora ka procesima vezanim uz ovu pojavu.
Želja srpskog naroda za životom unutar homogene nacionalne države, proistekla iz istorijskog iskustva koje je potvrdilo nestabilne i nasilne tendencije nehomogenih društava, protumačena je kao odbacivanje multikulturalnog obrasca društvenog uređenja te je žigosana kao nešto loše. Iz perspektive američke administracije, bez obzira na istorijske činjenice i specifične okolnosti dešavanja u bivšoj Jugoslaviji, na multikulturalnom društvu se moralo insistirati. Ako multikulturalizam može funkcionisati u SAD-u, onda može funkcionisati i u malim balkanskim državama. Štaviše, ako postoji mjesto na svijetu gdje je objektivno sasvim jasno da multikulturalno uređenje nije moguće niti poželjno, samo je pitanje vremena kada će se neko unutar samih Sjedinjenih Država zapitati zašto američki političari na domaćoj sceni insistiraju na multikulturalizmu i zašto se dotična pojava ne smije dovoditi u pitanje.
Pouke raspada multikulturalnog „bratstva i jedinstva“ u Jugoslaviji nisu naučene od strane tvoraca američke politike i dešavanja unutar samih Sjedinjenih Država danas su plodovi propuštenih istorijskih lekcija.
NENAUČENA LEKCIJA
Dag Bandou, član poznatog Kato instituta, prilikom svog svjedočenja pred američkim Kongresom u martu 1999. godine jasno ističe da ne postoje objektivni razlozi za NATO intervenciju na Kosmetu protiv Srba a u korist Albanaca. U prepisu izjave Bandou navodi da „uprkos najboljim namjerama (američke) administracije, prijedlog da se bombraduje Srbija i započne dugoročna kopnena okupacija Kosova je izuzetno pogrešan. Administracija će pokušati da nametne vještački dogovor koji neće biti istinski prihvaćen od bilo koje strane. Pokušaće da kontroliše gerilski sukob, čime će najvjerovatnije dovesti do rasplamsavanja nacionalizma širom regije. Uvučiće Ameriku u neobjavljeni rat protiv nacije koja ne prijeti niti Sjedinjenim Državama niti bilo kojem američkom savezniku. Ovakav potez će podstaći stalnu evropsku zavisnost od Amerike u pogledu zaštite evropskih interesa nebitnih samim Sjedinjenim Državama. Izvitoperiće smisao humanitarizma zasnivajući intervenciju na etničkoj pripadnosti žrtava, savezničkom statusu zaraćenih strana, relativnoj snazi suprostavljenih političkih interesa te sveobuhvatnosti medijske pažnje. Najvažnije od svega jeste što bi životi vojnika Sjedinjenih Država bili izloženi opasnosti bez ikakvog ozbiljnog, još manje vitalnog, američkog interesa.“[10]
Tokom svog svjedočenja Bandou je istakao da bi NATO intervencija na strani OVK-a samo dala dodatnog podsticaja zagovornicima Velike Albanije. Vjerovatno jedan od malobrojnih američkih analitičara u tom periodu, Bandou je upozoravao da djelovanje na Balkanu povlači rizik od gubitka mnogo značajnije igre vezane za Rusiju. Prema njemu, „budući razvoj Moskve ostaje zabrinjavajući i nesiguran. Napadi NATO saveza i okupacija Jugoslavije, koja djeli dugotrajne slovenske veze sa Rusijom, će samo pogoršati već postojeće tenzije rasplamsane širenjem NATO pakta“.[11]
Dvadeset godina nakon dešavanja na Kosmetu, živimo u svijetu koji je Bandou djelimično predvidio. Agresija na Jugoslaviju se ispostavila kao jedna od prelomnih tačaka u rusko-američkim odnosima i uticala je na oblikovanje svijeta kakvog danas poznajemo.
Podrška unitarnoj Bosni i Hercegovini i projektu Velike Albanije je nesumnjivo prisutna unutar američke politike s obzirom da planeri u Vašingtonu ove projekte prepoznaju kao korisne za svoje interese. To je možda i najvažniji razlog za podršku. Srbofobija, kao derivat rusofobije, postoji unutar američke administracije, no pitanje je koliko dotični fenomen utiče na oblikovanje politika Vašingtona prema srpskom narodu. Albanski političari su početkom devedesetih morali povući pouke iz istorije same Jugoslavije. SFRJ je u određenom periodu odgovarala Amerikancima i oni su podržavali njeno postojanje. Čim se američki interes promijenio, Sjedinjene Države se nisu libile od aktivnog učešća u podsticanju raspada SFRJ. U slučaju da se albanski projekat i ostvari, to bi bila tvorevina sa ograničenim vjekom trajanja. Nastala uz američki blagoslov, Velika Albanija zavisila bi od dobre volje „prijatelja“ iz Vašingtona i njihove podrške.
U radu kojim se proslavio, Nikolo Makijaveli ističe da „vladar koji se pouzda u tuđe trupe postavlja sebe u situaciju gdje za njega ne može biti koristi. Ako tuđe trupe budu poražene, vladar ostaje nebranjen, no ako strane trupe odnesu pobjedu, ispostavlja se da on svoju pobjedu duguje tuđoj moći.“[12]
Ovo je lekcija koju niko od srpskih komšija nije naučio. Danas je Bosna i Hercegovina međunarodni protektorat i disfunkcionalna zemlja. Hrvatska je rezervoar radne snage sveden na turističku odrednicu bogatijih evropskih zemalja a početkom godine, kroz uplitanje američkog vojnog komandanta u političku život „nezavisnog“ Kosova moglo se uočiti stvarno političko stanje na Kosmetu. To im je donijela njihova borba. Istrošili su sebe u ratovima protiv „zlih“ Srba dok im je Zapad neprimjetno oko vrata stavljao omču ekonomske i političke zavisnosti a mozak ispirao narativom „žrtve“.
TRI PRAVCA
Srpsko političko vođstvo u ovom trenutku može djelovati istovremeno u tri pravca. Prvi se odnosi na regionalno djelovanje prema državama koje su takođe ugrožene idejom Velike Albanije. Ovde se postavlja pitanje postojanja političke volje potencijalnih saveznika na korake protiv ostvarenja albanske ideje u trenutnim uslovima gdje nastanak velikoalbanske države pogađa samo srpske interese. Političko raspoloženje u dotičnim državama će, najvjerovatnije, zavisiti od eskalacije šiptarskih ambicija i njihovog djelovanja.
Drugi smjer djelovanja podrazumjeva odbijanje svakog priznanja Kosova kao nezavisne države te insistiranje na takvom stavu unutar međunarodnih institucija. Rad srpske diplomatije je u posljednjih nekoliko godina polučio određenog uspjeha u tom pogledu, no rad diplomata mora biti podržan naporima na jačanju srpskih institucija i uticaja na prostoru samog Kosmeta.
Treći pravac djelovanja odnosi se na napore kojima bi se u okviru multipolarnog poretka, koji se čini sve izgledniji, poništio od Zapada nametnut status kvo na Balkanu, skoro u potpunosti usmjeren protiv srpskih interesa. Ovo podrazumjeva pokretanje akcije za preispitivanje događaja koji su se dogodili u toku raspada bivše Jugoslavije i dovođenje u pitanje završnih rezultata datih događaja, kao što je samoproglašena nezavisnost Kosova ili narativ o navodnoj srpskoj krivici za različite ratne zločine.
Ideja i narativ Velike Albanije jesu opasnost po srpsku državnost, no u samoj ideji svog postanka Velika Albanija nosi sjeme svog nestanka. Potpuno ostvarenje albanskih pretenzija povlači za sobom stvaranje neprijateljskog raspoloženja u četiri susjedne države. Projekat albanskih iredentista ostvariv je jedino u uslovima ozbiljne strane podrške. Kao što to obično biva sa hegemonom koji lagano gubi svoj status, Sjedinjene Države se susreću sa izazovima širom svijeta i zastupanje albanskih interesa od strane Vašington nije neupitno. Trenutno se čini da vrijeme radi za Srbiju, što treba u potpunosti iskoristiti te prestati djelovati polovično u zamjenu za iluziju članstva u EU.
Ljubiša Malenica je diplomirani politikolog
________________________________________________________________________________________________
UPUTNICE:
[1] http://www.kosovo.net/sk/rastko-kosovo/istorija/knjiga_o_kosovu/bogdanovic-kosovo_2.html
[2] http://www.rastko.rs/cms/files/books/474e828f5a0ad
[3] http://www.rastko.rs/cms/files/books/474e828f5a0ad
[4] https://www.theguardian.com/commentisfree/2008/jan/14/itstimetoendserbbashing
[5] https://www.youtube.com/watch?v=R1QL1M8zycE
[6] http://demostat.rs/en/vesti/analize/timothy-less-re-ordering-the-balkans/763
[7] https://balkaninsight.com/2020/02/28/bosnias-second-collapse-is-starting-to-look-inevitable/
[8] https://www.nytimes.com/1993/08/29/world/us-policymakers-on-bosnia-admit-errors-in-opposing-partition-in-1992.html
[9] https://books.google.ba/books?id=0XvR-aKybuQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false
[10] https://www.cato.org/publications/congressional-testimony/us-role-kosovo
[11] https://www.cato.org/publications/congressional-testimony/us-role-kosovo
[12] https://www.sparknotes.com/philosophy/prince/section6/
Naslovna fotografija: kosovokosova.wordpress.com
Izvor princip.news
