Nakon devet godina vođenja intervjua i pisanja eseja, u svojevrsnoj potrazi za odgovorom na srpsko pitanje, putešestvije zatvaram razgovarajući sa prof. dr Zoranom Čvorovićem, profesorom koji ima široko polje djelovanja i ogromno znanje neophodno za razmatranje položaja srpskog naroda u cjelini. Svakako ne slučajno, tragalaštvo za mnogim odgovorima iz srpske istorije, kulture, srpske jezičke zajednice, prava, politike i geopolitike počinjem i završavam borbom i životnim udesom đenerala Mihailovića.
Kakav je značaj obilježavanja operacije „Halijard“? Da li ona vjerno izražava kulturu sjećanja kao plod istorijske svijesti o značaju JVuO i đenerala Mihailovića?
– U vezi sa ovim Vašim pitanjem moram najpre da se ukratko osvrnem na značaj kulture sećanja. Obnova kulture sećanja je važan segment svake nacionalne politike, pošto snaga nacionalnog identiteta umnogome zavisi od toga koliko je kod svakog pripadnika jednog naroda očuvana neprkinuta nit celovitog nacionalnog istorijskog sećanja. Posredstvom žive kulture sećanja svaki pojedinac sebe ukorenjuje u nacionalnu zajednicu i tako se jedan narod zaista pokazuje kao organska zajednica umrlih, živih i budućih pokolenja.
Neretko se dešava da kultura sećanja bude zloupotrebljena u dnevnopolitičke i ideološke svrhe i tada ona, po pravilu, razdire i deli umesto da povezuje i jača jednu nacionalnu zajednicu. Da je kultura sećanja postala predmet dnevnopolitičke manipulacije uočava se po tome što se umesto celovite i samim tim verodostojne predstave određenog istorijskog događaja ili ličnosti propagira redukovana predstava događaja ili ličnosti.
Na takvoj redukovanoj istorijskoj predstavi može da se formira samo parcijalna ideološka, a ne integralna nacionalna svest, pa tako dobijamo „istorijsku svest“ koja je u funkciji nacionalnih deoba i omraza. Nije slučajno što danas veliki broj Srba ima negativan i potcenjivački odnos prema značaju istorijskog sećanja i istorije kao nauke. Takva pobuna protiv „istorijskog“ nije ništa drugo nego podsvesna kolektivna reakcija na košmar višedecenijske ideološke zloupotrebe kulture sećanja od strane komunističkog režima.
S obzirom na takvo negativno nasleđe, čini mi se da i aktuelna obnova istorijskog sećanja na operaciju „Halijard“, iako je sama po sebi istorijski pravedna i nacionalno neophodna, nosi već vidljive rizike dnevnopolitičke zloupotrebe. Brojni su uzroci takvih rizika. Kao prvo, obnova sećanja na operaciju „Halijard“ velikim delom je inicirana sa strane, a nije, nažalost, došla kao autentični plod zrele srpske istorijske svesti o potrebi vraćanja Jugoslovenske vojske u otadžbini i đenerela Mihailovića u njen glavni tok.
Pošto su SAD, preko ambasade u Beogradu i Fondacije „Halijard“, preuzele glavnu ulogu u obnovi sećanja na akciju spasavanja savezničkih pilota od strane JVuO i izgradnji memorijalnog kompleksa u Pranjanima podno Ravne gore, Amerikanci po svemu sudeći diktiraju obim u kome će se vaspostaviti istorijska svest Srba o ovoj operaciji, a time i o ulozi JVuO, kao što definišu i propagandne ciljeve koji treba da se ostvare obnovom kulture sećanja na operaciju „Halijard“.
Možete li prokomentarisati izjave zvaničnika povodom obilježavanja jubileja?
– U izjavama američkih i domaćih zvaničnika koje već dve godine unazad prate obeležavanje jubileja u Pranjanima, a koje u eri dominacije masovnih, pre svega vizuelnih medija presudno utiču na oblikovanje kolektivne istorijske svesti, ponavljaju se sledeća opšta mesta: kao glavni akteri operacije „Halijard“, sa srpske strane, označavaju se „srpski seljaci“ ili uopšteno „srpski narod“, pa se s tim u vezi operacija „Halijard“ navodi kao primer bliskosti i „bratstva po oružju“ Srba i Amerikanaca. I na tome se uglavnom završava obnova sećanja na operaciju „Halijard“.
S kojim ciljem obnova sjećanja ide u tom pravcu?
– To je sasvim dovoljno iz ugla američkog interesa, koji je opredeljen sledećim koordinatama: 1) potreba Bele kuće da posle srpsko-američkog sukoba iz devedesetih godina promeni imidž SAD i Amerikanaca u srpskom narodu; 2) jasna predstava američkih planera da ne mogu da obnove srpsko-američke veze na događajima iz jugoslovenske kulture sećanja, pošto više nema Jugoslavije kao političke zajednice, već na događajima iz srpske kulture sećanja; 3) namera američkih planera da u borbi sa Rusijom za kontrolu Balkana steknu propagandno-kulturološki superiorniju poziciju tako što će ruskoj „mekoj moći“ prepustiti da na srpskom kulturnom prostoru promoviše događaje iz anahrone i propagandno imoptentne jugoslovenske kulture sećanja – barem je tako doživljavaju mlade generacije Srba koje nisu opterećene bilo kakvim jugoslovenskim iskustvom. Time će se Rusija u svesti mladih Srba nepovratno poistovetiti sa antisrpskim Brozovim režimom, za čiji su dolazak, a naročito opstanak na vlasti, mnogo više „zaslužni“ Anglosaksonci od Rusa.
Ono što je dovoljno za SAD kada je u pitanju obnova sećanja na ulogu JVuO u Drugom svetskom ratu ni približno ne odgovara interesima srpske nacionalne politike. Na selektivno izabranim krhotinama povesti ne može da se izgradi integralna istorijska svest srpskog naroda. Spasavanje angloameričkih pilota nisu organizovali nikakvi seljaci, već regularna vojska kraljevske vlade iz Londona, jedine međunarodno priznate vlade sve do 7. marta 1945. godine kada su namesnici pod pritiskom zvaničnog Londona dali mandat za sastav vlade Brozu. Ta antifašistička regularna vojska imala je svog komandanta, koji je u jednom periodu bio ministar vojni vlade u Londonu – đenerala Mihailovića. To su činjenice koje se u procesu obnove i deideologizacije srpske kulture sećanja moraju istaknuti u prvi plan.
Kako u postojećim političkim okolnostima vaspostaviti cjelovitu istorijsku predstavu o ulozi đenerala Mihailovića?
– Ne može se u srpskoj kolektivnoj svesti vaspostaviti celovita istorijska predstava o ulozi đenerala Mihailovića i njegove vojske ako se u javnosti insistira samo na činjenici da je JVuO, odnosno ravnogorski pokret, jedan od dva srpska antifašistička pokreta. Ravnogorski pokret je tokom Drugog svetskog rata bio jedini nosilac srpske državne i nacionalne ideje u okviru tadašnjeg zvaničnog jugoslovenskog političkog i državnopravnog okvira. Upravo je tako doživljavao, i u stvarnom i u simboličnom smislu, đenerala Mihailovića veliki Slobodan Jovanović, što se jasno vidi iz emigrantskih zapisa i razgovora koje je priredio njegov sekretar Kosta St. Pavlović.
Čitav kasniji tok jugoslovenske drame, a naročito njen rasplet početkom devesetih godina prošlog veka, dali su za pravo Slobodanu Jovanoviću, pokazavši da je partizanski pokret, mada u biološkom smislu uglavnom srpski, u političkom smislu bio instrument za ostvarenje ciljeva hrvatske nacionalne politike, a na širem ideološkom planu zapravo realizator rusofobske ideologije austroslavizma. Jednom rečju, Srbi moraju da brane, s jedne strane, tezu da su imali dva, u biološkom smislu, antifašistička pokreta – partizanski i ravnogorski, ali da je samo ravnogorski u političkom smislu bio srpski. Samo sa takvom istorijski tačnom predstavom Srbi mogu prevazići sadašnji šizofreni rascep koji postoji u njihovoj svesti kada je u pitanju Drugi svetski rat, a iz koga proističu drugi oblici nacionalne šizofrene svesti kao što su dualni identiteti jugo-srpski, srbo-crnogorski, vojvođanerski.
Pri tome, obnova celovite istorijske svesti o Drugom svetskom ratu ne sme da se pretvori ni u apologiju ravnogorskog pokreta. Ravnogorski pokret je u političkom smislu bio nastavljač međuratne srpske politike, pa su u njemu došle do izražaja sve one političke, ideološke i moralne boljke, mane i zablude od kojih su patile srpske partije u međuratnom periodu. Srpska nacionalna politika se posle biološke kataklizme Prvog svetskog rata i zarobljavanja u jugoslovenski državni okvir, koji joj se 1918. godine većinski pričinjavao kao vaskrs Dušanovog carstva, naprosto „demobilisala“, kako je to isticao Slobodan Jovanović.
Dok je u Kneževini i Kraljevini Srbiji borba za oslobođenje i ujedinjenje srpstva, kao i trud na izgradnji državnih institucija i pravnog poretka, davao partijskoj borbi viši smisao, u jugoslovenskoj kraljevini se partijska borba srpskih stranaka, ostajući bez tog višeg cilja, velikim delom pretvorila u golu borbu za vlast. Tako je međuratna srpska politika izgubila onu moralnu, idejnu i kadrovsku vitalnost koja je, i pored svih njenih mana, odlikovala politiku stranaka u Kraljevini Srbiji pre 1914. godine. Takva „demobilisana“ srpska nacionalna politika se u periodu od 1941. do 1945. godine sudarila sa antisrpskim politikama, koje su se prethodnih dvadeset godina nalazile u stanju stalne mobilizacije i ideološkog i kadrovskog spremanja za rat sa Srbima i srpskom državnom idejom.
Nasuprot predratne „demobilisane“ i partijski pocepane srpske nacionalne politike, koja je pred rat počela da se sabira oko Srpskog kulturnog kluba, a tokom rata oko đenerala Mihailovića i JVuO, nalazili su se komunisti i Hrvati, i jedni i drugi sa visokim stepenom unutrašnje kohezije. Tako je tokom Drugog svetskog rata postojala stalna koordinacija tri hrvatska politička bloka, čije su se vrhuške nalazile u okvirima tri zaraćena ratna tabora – Pavelić sa nacistima, Šutej i Krnjević preko vlade u Londonu među zapadnim saveznicima i Broz u sovjetskom taboru.
Na kojim pozicijama je srpska politika dočekala 1941. godinu?
– Srpska politika ne samo da je 1941. godinu dočekala nacionalno „demobilisana“ i politički podeljena, već i bez istinskog inostranog saveznika, koji bi u međunarodnoj areni zastupao srpske nacionalne i državne interese. Neke od ključnih diplomatskih pobeda Srbija je tokom 19. veka ostvarila staranjem pravoslavnog ruskog cara – pre svega međunarodno priznanje srpske autonomne kneževine od 1812. i 1830. godine. Posle Februarske revolucije 1917. Srbija i srpska politika ostale su bez svog prirodnog zaštitnika i postale predmet manipulacija, zloupotreba i potkusurivanja zapadnih lažnih saveznika. Đeneral Mihailović i ravnogorski pokret na najtragičniji način pokazuju koliko je za pravoslavne Srbe opasno isključivo oslanjanje na zapadne države. Pritom, ni Draža ni vlada u Londonu nisu mogli značajno da promene takvu svoju poziciju.
Imajući sve to u vidu, politički, a s njima ni vojni rezultati Ravnogorskog pokreta tokom Drugog svetskog rata nisu realno mogli biti bolji. Rezultati Drugog svetskog rata pokazuju da je obračun sa Ravnogorskim pokretom bio zapravo obračun sa poslednjim zatočnicima državnih, pravnih i političkih tradicija Kraljevine Srbije. Zato je 1945. godina bila osveta mrtve Austrougarske Srbiji za 1918. U ime crno-žute monarhije osvetu su obavili London i komunistička internacionala sa sedištem u Moskvi. Zato je bio u pravu poznati engleski istoričar Dž. P. Tejlor kada je Broza nazvao poslednjim Habzburgom. Gledano iz tog ugla, pozicija srpskih komunista u Brozovom taboru nije se mnogo razlikovala od pozicije onih Srba koji su ratovali u Mačvi i Podrinju u redovima Austrougarske.
Kako tumačite govor istoričara Čedomira Antića, u pomenu kod Kraljeve česme, da je duplo više ljudi stradalo u Srbiji 1944. godine nego od Nijemaca u vrijeme ustanka 1941. godine?
– Čedomir Antić je pravi dokaz da će rusko nerazumevanje Drugog svetskog rata među Srbima, posebno u Šumadiji, omogućiti Anglosaksoncima da preuzmu kontrolu nad srpskom nacionalnom politikom. Inače, na ovom skupu su bili mnogi časni Srbi, kao Srđan Cvetković. Moskva je u svojevrsnoj aporiji što se tiče srpskog pitanja i to daje prednost našim neprijateljima… Pozicija je teška. Uz to, moraju se uzeti i srpske regionalne razlike, koje uopšte nisu male.
Srbi su logoraški narod – preživjeli smo genocid i u Prvom svjetskom ratu, i u Drugom svjetskom ratu i u posljednjem ratu. Da li može svijest o genocidu da odigra ulogu pomirenja među Srbima? Ako se vratimo na problematiku ideologije, možemo li uopšte govoriti o srpskoj ideologiji u 20. vijeku ako je komunizam bio u stvari konceptualni virus (Gramši) „ubačen“ u pravoslavni rod? Kako uopšte doći do srpskog kulturnog obrasca ako se već u 19. vijeku sa Vukovim dodjeljivanjem srpskog jezika Hrvatima stvaraju pretpostavke za jugoslavizam, koji će se pokazati fatalnim za srpske nacionalne interese?
– JVuO predstavlja nastavak državne politike ne samo Kraljevine Jugoslavije već i Kraljevine Srbije, tačnije srbijanske političke tradicije, koja je u 19. veku formirana pod zapadnim uticajem. Nisu li i ruska država i politika od 18. veka još više recepirali zapadne političke tradicije? Komunistički pokret kod nas, u političkom smislu, bio je nastavljač hrvatskog državnog koncepta, što se videlo po uređenju FNRJ prema Ustavu od 1946. godine, koji u pogledu federalnog uređenja predstavlja kopiju hrvatskog Ustavnog nacrta iz 1921. godine. Broz se obračunao sa srbijanskim državnim tradicijama da bi se tako obračunao sa srpstvom. Jer je srpstvo u novom veku, kada je u pitanju državna tradicija, ovaploćeno u Srbiji. Crna Gora je herojska Sparta, ali je u 19. veku bez ozbiljne pravne svesti i državnih tradicija.
Što se tiče uloge Vuka, saglasan sam sa Vašim stavom. Kao što su preko Vuka uzeli jezik, preko nesrećnog Aleksandrovog koncepta zašli su politički u srpske zemlje, uzimajući preko Seljačko-demokratske koalicije iz 1932. godine Srbe prečane pod svoje suprotsavljajući ih srbijanskim strankama. Preko Vuka su napravili jezik, a posredstvom Jugoslavije hrvatsku političku naciju i državnost (Banovina Hrvatska), a onda su komunisti samo realizovali taj koncept kroz SR Hrvatsku.
Zato Tuđman u predgovoru Radićevih spisa tvrdi kako je KP Hrvatske nastavio sa realizacijom programa Stjepana Radića, a u ZAVNOH-u su rukovodeće pozicije zauzeli čelnici HSS. I kod nas i kod Rusa komunizam je bio forma za nastavak austrijsko-vatikanskog prodora na Istok. Ono što je Austrija radila u Galiciji, nastavili su komunisti, kao što su u Jugoslaviji nastavili sa austrijskom politikom stvaranja bosanskog identiteta. Zato engleski istoričar Dž. P. Tejlor kaže za Broza da je „poslednji Hazburg“.
Staljin i njegov tim napravili su prekretnicu: od nametnutog internacionalnog modela napravili su koncept koji je održiv i sposoban da povrati nacionalnu svijest i borbu, a Srbi su dobili „posljednjeg Hazburga“ koji se obračunao sa srpstvom i rusofilima. Na koji način je Tito postao realizator ciljeva međuratne hrvatske politike na temelju ideologije austroslavizma i da li je došlo vrijeme da se „Srbija odrekne Josipa Broza Tita“ (Kusturica)?
– Broz nije samo pomogao, rečju Veselina Đuretića, „frankovačkom Luciferu“ da krajem rata pređe iz gubitničkog u pobednički antifašistički tabor, već je bio najuspešniji i najuporniji realizator nacionalnih ciljeva međuratne hrvatske politike. Da je odlukom Drugog zasedanja AVNOJ-a o „federalnom uređenju jugoslovenske države“ zapravo realizovan međuratni hrvatski nacionalni program, čiji je ključni nosilac bila Radićeva HSS, prepoznali su te 1943. godine brojni funkcioneri HSS. Tako je HSS-ovac Božidar Magovac izabran u Jajcu za potpredsednika Brozove „vlade“ (NKOJ), a HSS-ovac Franjo Gaži za potpredsednika ZAVNOH-a.
U prosecu prenosa legalne vlasti sa kralja Petra II na Namesništvo, a potom sa Namesništva na Broza kao predsednika vlade DFJ, ključnu ulogu u obračunu sa nacionalnim srpskim političarima u emigraciji, pre svih Slobodanom Jovanovićem i Konstantinom Fotićem, odigrali su HSS kadrovi – predratni hrvatski ban dr Ivan Šubašić, dr Juraj Šutej i Rudolf Bićanić. Andrija Hebrang u okviru Glavnog štaba NOP za Hrvatsku formira odred „Braća Radić“. Zbog sveta toga ima pravo dr Franjo Tuđman kada kaže da je „radićevština u Hrvatskoj, uz revolucionarni radnički pokret, bila ona podloga zahvaljujući kojoj su Tito i komunisti mogli pridobiti znatan dio hrvatskog naroda za program Federalne Države Hrvatske“.
Da je Broz u pogledu državnog uređenja nove Jugoslavije zapravo realizovao predratni nacionalni program hrvatskih stranaka, pre svih HSS, postaje jasno kada se uporedi uređenje komunističke Jugoslavije prema Ustavu od 1946. godine i uređenje jugoslovenske države koje su 1921. godine predložili hrvatski poslanici okupljeni u Ustavotvornoj skupštini Kraljevine SHS u tzv. Narodni klub. Brozovi komunisti preuzeli su iz hrvatskog nacrta ustava podelu jugoslovenske države na šest država (federalnih jedinica). Jedina razlika ogledala se u tome što je hrvatski politički pokret 1921. godine izdvajao Vojvodinu u posebnu jedinicu, a Makedoniju pripajao Srbiji, dok su komunisti Makedoniji dodelili status posebne državne jedinice, a Vojvodini su za početak dodelili status posebne teritorijalne autonomije u okviru Srbije.
Sve dok u svojim naučnim pravnoistorijskim radovima prof. dr Marko Pavlović nije pokazao da su ustavi Brozove Jugoslavije u pogledu državnog uređenja predstavljali manje-više kopiju nacrta ustava hrvatskih poslanika iz 1921. godine, nikada se nije postavilo pitanje od kog su to jugoslovenski komunisti „pozajmili“ ideju podele jugoslovenske države na šest država-federalnih jedinica. U vreme lažnog bratstva i jedinstva trebalo je po svaku cenu sakriti od Srba istinu da Broz nije bio ništa drugo nego prerušeni Radić, kao što to priznaje u svojim radovima dr Franjo Tuđman.
Pri tome, jugoslovenska država, kako je to pokazao prof. dr Marko Pavlović, kako prema nacrtu ustava hrvatskih poslanika iz 1921. godine, tako i prema komunističkim ustavima iz 1946, 1963, a naročito prema Ustavu iz 1974. godine, bila je samo po imenu federacija, a zapravo se radilo o jednom obliku konfederacije – realnoj uniji. I prema nacrtu Narodnog kluba i prema Ustavu iz 1946. godine nadležnosti centralnih vlasti svodile su se, kako je primetio Kardelj, na poslove vojske, diplomatije, saobraćaja i pošte, što su nadležnosti jedne realne unije. Ideju o uređenju jugoslovenske države na principima realne unije hrvatski politički pokret preuzeo je iz austrougarske pravne tradicije. U realnoj uniji austrougarskog tipa Broz je imao ulogu Franje Josifa.
Hrvatski pogledi na ustavno uređenje jugoslovenske države kao realne unije, koji su presudno opredeljivali i sve druge političke stavove hrvatskih stranaka, nastali su ne samo pod uticajem dualističkog uređenja Austrougarske od 1867. godine, već i pod uticajem trijalističkog uređenja Austrije koje su predlagali rimokatolički Sloveni u Monarhiji, pre svih Česi, Poljaci, a od početka 20. veka i Hrvati (Slovenci i Slovaci kao etničke zajednice bez elita – narodi kmetova, nisu u Austrougarskoj smatrani političkim faktorima, već se na njih gledalo kao na masu koja će se lako germanizovati i mađarizovati).
Dokle sežu uticaji ideologije austroslavizma?
– Uticaj ideologije austroslavizma na međuratne hrvatske programe konstitucionalizacije jugoslovenske kraljevine kao realne unije vidljiv je već u Naputcima Narodnog vijeća tzv. Države Slovenaca, Hrvata i Srba od 24. novembra 1918. godine. Do sada u našoj pravnoj i istorijskoj nauci nije uočena velika sličnost koja postoji između uređenja jugoslovenske kraljevine predloženog Naputcima i uređenja Austrije koje je u revloucionarnoj 1848. godini osmislio rodonačelnik ideologije austroslavizma i vođa staročeškog pokreta Franitišek Palacki. Kao kod Palackog, i u Naputcima se konstituensi zajedničke jugoslovenske države nazivaju „zemljama“, a broj „zemalja“ je u oba predloga bio istovetan – sedam zemalja.
Prema Naputcima to su Bačka, Banat i Baranja, Srbija, Hrvatska i Slavonija, Bosna i Hercegovina, Slovenija, Dalmacija i Crna Gora. U Naputicima Narodnog vijeća se predviđa formiranje privremene vlade na centralnom nivou koja bi bila sastavljena od ministara zaduženih za one resore državne uprave koji bi se u periodu državno-pravnog provizorijuma predali u nadležnost zajedničkoj državi, kao i od sedam ministara u svojstvu predstavnika pojedinih „zemalja“. František Palacki je u svom planu predvideo vladu potpuno istovetnog sastava na nivou federalizovanog austrijskog carstva. Nadležnost zajedničke jugoslovenske države u periodu provizorijuma predviđena Naputcima kao da je prepisana od Palackog, jer se u oba slučaja kao zajednički poslovi navode spoljna politika, kopnena vojska i mornarica i državne finansije, uz to kod Palackog još i saobraćaj i veze i trgovina, a u Naputcima pošte i telegrafi.
Sve u svemu, uticaj ideologije austroslavizma, koja predstavlja jednu frankenštajnsku ideološku mešavinu liberalnog nacionalizma, austrijskog carizma i legitimizma, rimokatoličkog prozelitizma i rusofobije, na hrvatski međuratni politički pokret je ogroman i neistražen. Radićevo školovanje u Pragu i ženidba Čehinjom ostavili su neizbrisiv uticaj na njega. On je u mnogo čemu hrvatski František Palacki, a pre svega po tome što je shvatio da je od druge polovine 19. veka došlo do onoga što akademik Milorad Ekmečić naziva smenom elitnog u masovni tip nacionalizma.
Pravnoistorijski gledano, liberalizam je doveo do stvaranja masovnih političkih nacija i to tako što su pripadnici nekadašnjeg trećeg staleža, pre svega putem širenja biračkog prava, uključeni u politički, državni i nacionalni život. Radić je, kao i Palacki u pogledu Čeha, shvatio da je najveći problem Hrvata bio taj što hrvatsko seljaštvo, koje je činilo devedeset posto onoga što je on smatrao hrvatskim narodom, nije bilo politički subjekt, jer je u uslovima cenzitarnog biračkog prava u Austrougarskoj umnogome bilo lišeno biračkog prava. Shodno tome, Hrvati u 20. vek, novo doba političkih nacija i masovnog nacionalizma, ulaze u predmodernom stanju, sa seljaštvom verskog ali bez političkog i nacionalnog identiteta, i feudalnom, etnički mešovitom političkom elitom.
Zašto je konfederalna forma realne unije odgovarala hrvatskoj politici?
– Konfederalna forma realne unije pozajmljena iz austrougarske pravne tradicije odgovarala je hrvatskoj politici iz više razloga. Ustav države koja funkcioniše kao konfederacija-realna unija je zapravo sporazum, koji se uvek može raskinuti, jer u konfederaciji suverenost pripada državama članicama. Shodno tome, Hrvati tokom celokupnog međuratnog perioda insistiraju na tome da je jugoslovenska država formirana ugovorom – Prvodecembraskim aktom, između bivše Kraljevine Srbije i nepostojeće Države Slovenaca, Hrvata i Srba, koju je u trenutcima raspada Austrougarske proglasio Hrvatski sabor, objedinjujući teritorije na kojima nije imao vlast (Dalmacija, BiH i slovenačke zemlje).
Polazeći od takvog ugovornog formiranja države, Hrvati tokom međuratnog perioda insistiraju na političkoj podeli Srbijanci-Prečani, jer se Prečani poklapaju sa podanicima bivše Austrougarske, odnosno fiktivne Države Slovenaca, Hrvata i Srba. Vlatko Maček i Seljačko-demokratska koalicija, u čijem su vođstvu, nažalost, bili i brojni Srbi (prota Kecmanović, Sava Kosanović, Dušan Bošković), traže 1932. godine da se srbijanski činovnici proteraju preko granica koje omeđuju tri reke – Drina, Sava i Dunav.
Hrvati jugoslovensku kraljevinu tretiraju kao dualističku realnu uniju nalik Austrougarskoj. Postoji bivša Kraljevina Srbija sa Makedonijom (pitanje Crne Gore drže otvorenim) i jugoslovenske zemlje bivše Austrougarske. Iako Srbima na području bivše Austrougarske ne negiraju etnički identitet, Hrvati insistiraju na tome da na području bivše Austrougarske može da postoji samo jedan politički narod – hrvatski. U takvom konceptu etnički Srbi se javljaju kao politički Hrvati. To je koncept koji je danas prihvatio Milorad Pupovac, i zato je on prihvatljiv zvaničnom Zagrebu.
Konfederalna forma realne unije Jugoslavije poslije Drugog svjetskog rata?
– Konfederalna forma realne unije posleratne jugoslovenske države, koja je završnu formu dobila u Ustavu iz 1974. godine, omogućila je Hrvatima ne samo da dobiju državu u okvirima tzv. Trojednice (Banska Hrvatska, Slavonija i Dalmacija), što je bio minimalni nacionalni cilj međuratnog hrvatskog pokreta, već i da stvore državno-pravne okvire u BiH, Vojvodini i Crnoj Gori, za denacionalizaciju Srba i stvaranje novih političkih nacija kao nosilaca bosanske, crnogorske i vojvođanske državnosti. Povika na srbijanski hegemonizam od strane Radića, Mačeka i Broza, imala je za cilj da Srbe prečane odvoji od Beograda, kako bi se u državno-pravnom i kulturološkom pogledu što više usitnio srpski nacionalni prostor, i time sprečilo formiranje velike srpske državne jedinice.
Gledano iz ugla strateških ciljeva hrvatske nacionalne politike definisanih početkom dvadesetih godina prošlog veka, Broz je zaista bio njihov ključni i najuspešniji realizator. Posle plebiscitarnog opredeljenja Hrvata za sile Osovine, Broz je uspeo da u taboru pobednika očuva najpre minimalni hrvatski nacionalni cilj – državnost tzv. Trojednice. Potom je kroz jačanje konfederalnih na račun federalnih elemenata u državnom uređenju omogućio formiranje suštinski nesrpskih državnosti na području Crne Gore i BiH. Za sve to vreme, Srbija je imala poziciju optuženog pred sudom Svete inkvizicije, koji nije osuđen niti je oslobođen optužbe, već je trajno ostavljen pod sumnjom. U slučaju Srbije bila je to stara austrougarska optužba za velikosrpstvo koju su preuzeli jugoslovenski komunisti.
Šta je rešenje srpskog pitanja i kako vidite budućnost srpskih zemalja?
– Srpski narod se danas suočava sa brojnim iskušenjima, ali su, čini mi se, najveća sledeća: teška moralna kriza, sumnja u sopstvene državonopravne, kulturne i ekonomske moći i posebnu istorijsku ulogu kao posledica lančanih tragičnih nacionalnih neuspeha iz devedesetih godina prošlog veka, duboka kriza pravne svesti, zaustavljena religiozna obnova srpskog društva, demografska katastrofa, negativna kadrovska selekcija u svim oblastima, sveopšta primitivizacija društva, kolonijalni politički i ekonomski sistemi, državno-pravna razjedinjenost srpskog etničkog prostora i procesi gubljenja nacionalnog identiteta i formiranja novih političkih nacija u Crnoj Gori, ali i u Hrvatskoj i BiH, zatim nepovoljno spoljnopolitičko nasleđe iz devedesetih godina prošlog veka u vidu vojne, ekonomske i političke dominacije nad Balkanom zapadnog faktora, tradicionalno nenaklonjenog realizaciji bilo kog važnijeg srpskog nacionalnog cilja.
Pošto se Balkan još uvek nalazi pod dominantnim uticajem zapadnih centara moći, teško da će u bliskoj budućnosti okolnosti biti takve da će biti moguće srpsko ujedinjenje. Ali da bi to u daljoj budućnosti bilo moguće, neophodno je da dođe do brze moralne i demografske obnove u Srbiji, Republici Srpskoj i Crnoj Gori. Takva obnova nije moguća ako se ne zaustavi širenje primitivizma, konzumerizma, vulgarnog materijalizma, propaganda homoseksualizma, antiporodične džender-ideologije. U društvu skorojevića kojim vlada opšta raspojasanost, gde se hibris sreće na svakom koraku, gde je sve moguće kupiti i prodati, gde se preko noći uspinje na društvenoj lestvici, u kome ne postoji hijerarhija vrednosti, tradicionalne norme i tradicionalne zajednice, teško je ostvariti moralnu obnovu, a bez moralne obnove nema ni demografske.
Samo moralno zdrav pojedinac je spreman na žrtvu, a zasnivanje porodice i rađanje dece jesu svojevrsna žrtva i podvig služenja Bogu i Otadžbini. Srpska pravoslavna crkva je prva pozvana da bude promoter takvog pogleda na svet koji će omogućiti moralnu i demografsku obnovu Srba, jer bez obnove uskoro će opusteti i srpski manastiri, koji su ne samo na delovima KiM naše jedine tapije.
Jedan od najozbiljnih pokazatelja moralne krize srpskog naroda je duboka kriza pravne svesti koja je vidljiva svuda. Naše zemlje su duboko korumpirane, najveći broj naših ljudi svakodnevno učestvuje u korupciji, pa je stoga i ne osuđuje. Pravna borba protiv pojave koja nije društveno stigmatizovana osuđena je na neuspeh. Korupcijom se razaraju nejaki pravni poretci naših zemalja, korupcijom stranci kontrolišu političke i ekonomske prilike u našim zemljama, korupcija čini skupim naš život, i što je najvažnije korupcija koja obesmišljava svaki rad i trud razlog je broj jedan za demografsko pražnjenje ovog prostora, jer uspešni mladi ljudi napuštaju Srbiju, Crnu Goru i Republiku Srpsku pre svega zbog neefikasnosti i korupcije u našim sudovima, upravi, zdravstvu, obrazovanju.
Jednom rečju, moralna i demografska obnova srpskog naroda i borba za pravnu državu u Srbiji, Crnoj Gori i Republici Srpskoj su po meni danas najvažniji nacionalni ciljevi i ukoliko ih ne realizujemo u neko dogledno vreme, plašim se da će naša budućnost kao naroda biti zaista sumorna.
U političkom smislu važno je da proces pridruživanja EU Srbije, Crne Gore i BiH dođe u ćorsokak, pošto je pridruživanje sa harmonizacijom pravnih i političkih tekovina glavni instrument za unifikaciju BiH, konačnu amputaciju Kosova kroz zaključenje tzv. sveobuhvatnog pravnoobavezujućeg sporazuma i istiskivanje Rusije sa Balkana, čije prisustvo omogućuje kakvu-takvu samostalnost političkim elitama u Srbiji i Republici Srpskoj. Uz to, proces harmonizacije prava služi kao razlog za uvođenje antiporodičnog zakonodavstva, promenu obrazovnog modela, stvaranje neokolonijalnog ekonomskog modela sa privilegovanim položajem stranih investitora.
Kakav je Vaš stav po pitanju Kosova i Metohije i kako gledate na situaciju u BiH i Crnoj Gori?
– Srbija ne sme da poklekne pred zahtevima za konačnim rešenjem kosovskog pitanja, tačnije na kosovskom pitanju mora da krahira proces pridruživanja Srbije EU. Republika Srpska mora da insistira na vraćanju uređenja BiH na izvorni Dejtonski ustav, isto onako kao što su Hrvati između dva rata stalno insistirali na vraćanju na „ishodišnu“ 1918. godinu i navodno ugovorno formiranje države. Za razliku od Kraljevine SHS, BiH je zaista formirana sporazumom dve samostalne države – Federacije BiH i Republike Srpske – a uređenje zajednice formirane tim međunarodnim sporazumom (Dejtonskim ugovorom) bilo je konfederalno – realna unija. Na stalne pretnje bošnjačkih stranaka centralizacijom BiH, Republika Srpska mora odgovoriti odlučnim zahtevima za povratak na uređenje realne unije.
U Crnoj Gori će se srpska nacionalna politika i dalje suočavati sa pitanjem kako da se u građanskom ustavnom okviru jedne NATO članice ne samo zaštite kolektivna prava Srba, već i zaustavi proces asimilacije Srba u crnogorsku političku naciju. Ukoliko bi se u BiH napustila sadašnja konsocijativna demokratija u kojoj u vršenju vlasti participiraju tri naroda i dva entiteta kako bi se prešlo na građansku demokratiju, gde bi se vlast presudno formirala po principu „jedan građanin, jedan glas“, onda bi i u BiH postojala realna opasnost od pretapanja Srba u bosanskohercegovački demos, odnosno političku naciju. Sve to ne može da se ostvari bez srpske kolaboracije, tako da je i danas, kao i pre 600 godina, izdaja i dalje najveći srpski neprijatelj.
Kada biste imali priliku da Rusima predložite smjer pogleda na Drugi svjetski rat gdje bi taj pogled trebalo da bude usmjeren, s obzirom da su rješenja srpskog i ruskog pitanja tijesno povezana?
– Rusija mora svoj pogled na Drugi svetski rat, kada su u pitanju srpske zemlje, da učini fleksibilnijim i da ga prilagodi našem tragičnom istorijskom iskustvu. Vezujući se isključivo za partizanski pokret, Rusija rizkuje da bude među Srbima politički poistovećena sa Brozovom politikom, kao njen verni propagator. Da bi se to izbeglo, Srbi moraju Rusiji da predstave Drugi svetski rat van okvira srpske bratoubilačke borbe. Iz Drugog svetskog rata Srbi su, rečju Ž. Vidovića, izašli kao narod „logoraša“, a pre svega kao narod koji je jedinstvena žrtva tri istovremena genocida koji su nad Srbima tokom Drugog svestog rata izvršila hrvatska i mađarska marionetska država i Treći rajh. To je strana Drugog svetskog rata koju treba predstaviti Rusima. Naše sećanje na Drugi svestki rat ne treba da se odigrava na poprištima bratoubilaštva. Ruske diplomate, naučnike i pisce treba dovesti u Jasenovac, pred hercegovačke jame, tamo treba obeležiti Dan pobede.
Imajući to u vidu, najblaže rečeno je neodgovorno da se predlaže primenovanje genocida nad Srbima izrazima koji, kao izraz „pokolj“, prikrivaju ključno obeležje zločina koji su Hrvati, Nemci i Mađari vršili nad Srbima u Drugom svetskom ratu. Primera radi, reč „pokolj“, koja se predlaže kao opšti naziv za zločine nad Srbima u krivičnopravnom smislu, sugeriše na obično ubistvo – bilo individualno ili masovno – ali ne i na ubistva koja su imala genocidnu nameru da se potpuno ili delimično uništi jedan narod. Ta namera je sastavni element bića krivičnog dela genocida i po tome se ovo krivično delo razlikuje od, na primer, ubistva zbog nacionalne ili verske mržnje. Zato je pitanje imenovanja zločina nad Srbima u Drugom svetskom ratu najpre pitanje za pravnika, pa tek onda za istoričare, dok ostali mogu, uz dužno poštovanje, biti samo posmatrači jedne stručne rasprave.
Milana Babić je profesorka srpskog jezika i predsednica Književnog udruženja „Susret“ iz Trebinja. Ekskluzivno za Novi Standard.
Naslovna fotografija: presscentar.uns.org.rs
Izvor Novi Standard
BONUS VIDEO:
