Povratak talibana posle povlačenja američkih vojnih formacija izazvao je među našim intelektualcima koji se predstavljaju kao branioci zapadno-liberalnih vrednosti oštre kritike naših, desnici naklonjenih snaga koje navodno oduševljeno pozdravljaju pomenuti povratak usled svoje antiameričke orijentacije, kojoj je svojstvena antihumanistička marginalizacija ljudskih prava kao novovekovne civilizacijske tekovine. Pri svemu tome, ovi naši vatreni zagovornici odbrane ljudskih prava, propuštajući da iole ozbiljnije analiziraju sam karakter skorašnjih američkih vojnih humanitarnih intervencija, pokazuju se kao ne tek apologete tih i takvih intervencija, već kao osobe koje prizivaju njihovo perpetuiranje, sve dok se ne iskorene tzv. „otpadničke zemlje“ u kojima dominiraju neliberalizovane kulturne tradicije.
Da ne bi bilo nesporazuma, u svojim brojnim knjigama, studijama i novinskim komentarima zastupam stanovište da je liberalno-demokratski sistem, (uključiv i onaj američki) manje loš od svih ostalih sistema, jer svojim državljanima omogućuje veći stepen individualne autonomije od autoritarnih, teokratskih i totalitarnih poredaka. U svojim spisima izlagao sam kritici radikalni multikulturalizam i komunitarizam zbog njihovog pokušaja da sve ustavnopravne poretke, uključiv i one što počivaju na različitim verzijama islamskog fundamentalizma, izjednače po vrednosti, jer takva nastojanja nužno vode u apsolutni vrednosni relativizam. Eksplicitno sam navodio negativne strane „šerijata“ – obespravljenost žena, odsustvo negativnih individualnih sloboda, javne amputacije delova ljudskog tela zbog ogrešenja o zakone kao legalizovane običaje, kamenovanje preljubnica, spaljivanje udovica, poligamija, zabrana gledanja televizije i slično, za razliku od pomenutih kvaziliberala koji su slavili pravo na radikalnu kulturnu razliku kao navodno istorijsko proširivanje liberalizma kojim se omogućava gotovo „beskrajna inkluzivnost“ liberalno-demokratskih država, tj. dodeljivanje državljanstva konglomeracijama imigranata iz svih svetskih država, pa i iz onih čija je ustavno-pravna potka radikalni islamski fundamentalizam.
Kao takav, dakle kao pristalica izvornih zapadno-liberalnih vrednosti, držim da treba razdvajati unutardržavno uređenje, uključivši i ono liberalno-demokratsko, od međudržavnih odnosa, jer su u ovom drugom slučaju u daleko većoj meri na delu odnosi snaga ili ako se hoće pravo jačega. Bez ovog uvida u bitnu razliku između unutrašnjeg ustrojstva država i njihovih spoljašnjih politika nemoguće je razumeti činjenicu da je velikoj sili imanentna težnja da svoju zamašnu moć i uticaj širi diljem čitavog zemaljskog globusa sve dok se ne uspostavi policentrični sistem, tj. ravnoteža snaga između različitih centara moći na globalnom nivou. Liberalna Amerika je tu težnju ispoljila kada je, nakon pada Berlinskog zida, postala jedina supersila. Tada je i nastala doktrina o nužnoj liberalizaciji neliberalnih i antiliberalnih zemalja u kojima se besomučno gaze ljudska prava, liberalizaciji koja navodno jedino može biti sprovedena tzv. humanitarnim vojnim intervencijama zahvaljujući kojima će u tim državama biti svrgnute anticivilizacijske vlasti i izgrađene nove liberalno- demokratske države u kojima će se poštovati individualna prava, sloboda govora i medija, udruživanja, veroispovesti i drugi liberalni principi.
Pošto te vojne NATO intervencije predvođene Amerikom nisu mogle naći nikakvo uporište u međunarodnom pravu zato što im UN nisu davale „zeleno svetlo“, one su se opravdavale ad hok uvođenim moralnim argumentima. Na taj način podrivao se sam temelj na kojem je počivao moderni svet – razdvojenost pozitivnog prava i morala. Naravno, moralni principi se u procesu konstituisanja pozitivnog prava mogu unositi u njega, ali čim se taj proces okonča, onda se pravo mora potpuno odvojiti od morala. U protivnom, otvara se put neposrednoj moralizaciji prava u kojoj se odnos između država približava, metaforički rečeno, „tzv. „prirodnom stanju“ u kojem vlada „pravo jačega“ koje svojim promenljivim moralnim kriterijumima, zasnovanim na njegovim dugoročnim interesima, određuje šta je pravo a šta ne. Neposredna moralizacija prava omogućuje najmoćnijima realizaciju njihovih prizemnih imperijalnih ambicija.
Često se zaboravlja da tzv. humanitarne vojne akcije imaju duboko antiliberalni karakter jer se njima nastoji spolja, nasilno nametnuti poredak koje većinsko stanovništvo država u koje se interveniše odbija da prihvati. Kada napominjem antiliberalni karakter ovakvih poduhvata, onda mislim pre svega na temeljni liberalni postulat da se liberalno-demokratsko ustrojstvo u nekoj državi može uspostaviti jedino ukoliko tome prethodi slobodno izražena volja njenih građana na izborima. Poznato je da su prvi liberalni ustavi, ustavi Amerike i Francuske, doneseni dvotrećinskim većinama na ustavotvornim skupštinama čije su delegate birali građani na neposrednim izborima. Čim delegati obave svoj zadatak, ustavotvorna skupština se raspušta da bi se održali parlamentarni izbori po procedurama postavljenim u novim ustavima i zakonima koji se nisu smeli kositi sa ustavnim okvirom. Naravno, liberalno-demokratski sistemi, koji počivaju na primatu individualnih prava, nastajali su i na drugačije načine, ali je njihov nastanak morao biti u vezi sa, makar implicitnim, pristankom većine građana.
Iluzija je misliti da postoji nužna veza između američkog unutrašnjeg liberalno-demokratskog poretka i njene težnje da ako ne može drugačije, onda nasilno uspostavi kontrolu nad što većim brojem zemalja u svetu.
Imperijalne ambicije najmoćnijih zemalja javile su se još u antici.
Setimo se antičke Atine, koja je, i po savremenim tumačima njenog državnog uređenja, bila najdemokratskija zemlja u to doba. Tukidid u svom napisu u kojem svedoči o pregovorima između Atine i Meljana ističe da su Atinjani naglašavali sledeću stvar: „… i mi i vi treba da kažemo šta uistinu mislimo i da težimo samo onome što je moguće, jer i mi i vi jednako dobro znamo da se pravedno pojavljuje samo tamo gde je nužda prisile jednaka na obe strane, a da moćni čine ono što mogu, dok slabi uzimaju ono što moraju“. Pri ovome valja napomenuti da su Atinjani, posle predaje Meljana, poubijali sve njihove muškarce koji su bili sposobni za služenje vojske, porobili njihove žene i decu a njihovom ostrvu pridali status kolonije. U kontekstu ovog istorijskog primera treba istaći da su starim Grcima pojmovi čovečanstva i svetskog istorijskog poretka bili nepoznati, između ostalog i zbog toga što im religija nije bila monoteistička, već politeistička, tj. za konkretne prostore vezana paganistička vera. U modernom dobu, prvo Holandija a potom, nakon dugog rivalstva sa Francuskom, Velika Britanija, kao kapitalističke zemlje, nisu se nimalo ustezale da zadovolje svoje imperijalne apetite i postanu najmoćnije kolonijalne sile, svaka u svoje vreme. U vreme Hladnog rata, Sovjetski Savez, kao prva komunistička zemlja, nije se libio da vojno interveniše u cilju učvršćivanja i proširivanja svog uticaja i interesne sfere.
Naravno, tokom svetske istorije bilo je još imperijalnih sila – Osmanlijsko carstvo, Hitlerova rasistička Nemačka i slično.
Dakle, male države koje poseduju malu količinu moći – recimo Luksemburg – ma kakvo njihovo unutrašnje uređenje bilo, ne mogu nikada biti predvodnici imperijalnih pohoda; one se samo tim pohodima mogu pridruživati. Drugim rečima, opravdana radikalna kritika prizemnih utilitarnih motiva američke imperijalističke spoljne politike ne bi smela da za posledicu ima odbacivanje unutrašnjeg liberalnog poretka ove zemlje, uz svu istorijsku iskustvenu svest da u realnom svetu ništa ne funkcioniše idealno, pa ni američki liberalni poredak kojem su imanentne tendencije stvaranja neformalnih centara moći, korupcije i diskriminacije njenih obojenih članova koje se mogu ublažavati procesima građanske neposlušnosti.
Ukupni bilans američkog predvođenja NATO intervencija je porazan, jer te intervencije ni u jednoj od zemalja koje su bile njihov objekt nisu uspele da uspostave liberalno-demokratski sistem. Posle vojne okupacije tih zemalja na vlast su instalirane proameričke vlade koje su, međutim, imale marginalnu podršku tamošnjeg stanovništva, te nisu mogle imati demokratski predznak. Stoga su one zbog odsustva minimalnih legitimiteta, posle povlačenja spoljnih vojnih formacija, ispoljavale potpunu upravljačku nemoć. Jedna od posledica nelegalnog i nelegitimnog rušenja diktatora Sadama Huseina bila je i osnivanje tzv. Islamske države u kojoj su, pored ostalih užasa, i odrubljivane ljudske glave.
NATO vojne formacije nisu mogle beskonačno biti prisutne u državama o kojima je reč, jer je njihovo prisustvo iziskivalo ogromne troškove – nema besplatnih represivnih mera.
Povratak talibana definitivno je potvrdio sav besmisao da se antiliberalnim sredstvima može održavati liberalno ustrojstvo u državama neliberalizovanih kulturnih tradicija. NATO vojne intervencije u ime realizacije liberalnog oblika slobode nužno se preobražavaju u svoju suprotnost. One su oblik nasilnog rusoovskog hiperautoritarnog usrećivanja ljudi: „Onog ko odbija da da se pokori opštoj volji, ko god bio, čitava zajednica treba da prisili na pokoravanje, što ne znači ništa drugo do da njega treba prisiliti da bude slobodan..“ Ovu Rusoovu formulu prisiljavanja pojedinaca na slobodu NATO snage primenile su na čitave populacije antiliberalnih država.
Da li će se uopšte i kada radikalno islamističke zemlje liberalizovati, to je stvar njihove unutrašnje transformacije. Naravno, to ne isključuje intelektualnu kritiku pomenutih režima na globalnom nivou; no, takva kritika ne sme da znači prizivanje nasilnog obaranja tih režima.
Autor je pisac i prevodilac brojnih filozofskih knjiga
Naslovna fotografija: AP Photo/Sidiqullah Khan
Izvor Stanje stvari, 16. septembar 2021.
BONUS VIDEO:
