Izuzetna složena situacija u svijetu reflektuje se i u srpskim zemljama. Prtisci, poluistine i laži, i u sredstvima javnog (dez)informisanja, i u svakodnevnom životu. Svjetskoistorijski sukob svaki dan dobija nove obrise, a u smutnom vremenu potrebni su ljudi koji se analizom društvenih procesa bave detaljno i dovoljno dugo da ponude cjelovitu i objektivnu sliku. Stoga smo pozvali Sinišu Ljepojevića, uglednog novinara i publicistu, da iznese svoj ugao na poslednja dešavanja u svjetlu srpskog pitanja.
Kakav je trenutni položaj Republike Srpske u sklopu promijenjenih svjetskih okolnosti?
– Ovo baš i nisu suštinski promijenjene međunarodne okolnosti. Kriza dugo traje i ovo sada je samo viša, ekstremnija faza te krize. Nije jasno da li bi to mogla da bude i završna faza duboke krize odnosa u svijetu, ali je sigurno da će iz njenih ruševina izniknuti neki novi međunarodni poredak. Njegovi obrisi su već jasni, vidljivi su, ali nezahvalno je predviđati da li će aktuelna kriza imati još faza. Tačnije, niko se ne usuđuje da predviđa, jer bi, strahuje se, kriza kojoj svedočimo mogla biti i fatalna za mnoge na Planeti.
Odnose o kojima govorimo obično zovemo geopolitičke i geoekonomske igre. U tim igrama Republika Srpska je u zaista delikatnom položaju. Geopolitički položaj Republike Srpske je na neki način komplikovan i zbog toga što se temelji na dva nivoa, ili bolje rečeno dvije ravni. Jedna je da je ona dio državne zajednice Bosne i Hercegovine, a druga da je Republika Srpska po svojoj prirodi dio srpskog nacionalnog korpusa. Taj drugi nivo istovremeno znači i da je Srpska neraskidivo vezana i za Srbiju kao većinsku zemlju srpskog naroda. To su datosti njenog položaja.
Zbog toga je u geopolitičkoj igri Republika Srpska na udaru, i kao dio Bosne i Hercegovine, i kao dio srpskog korpusa. To znači da je „napadnuta“ sa dvije strane. U ovoj višoj fazi svjetske krize, koju oličavaju ekstremno zaoštreni odnosi takozvanog kolektivnog Zapada, predvođenog Amerikom, sa Rusijo, a postepeno i sa Kinom. To je više nego očigledno. Takozvani kolektivni Zapad, koji je samo podizvođač američkih radova, se već 26 godina ponaša kao da je Bosna i Hercegovina njegovo privatno vlasništvo. U prevodu na politički jezik, Bosnu i Hercegovinu drži kao svoju koloniju, ali bez ikakve odgovornosti. Takav status Republika Srpska ne želi da prihvati i zato je na sve agresivnijem udaru Amerike.
Istovremeno, zbog zaoštravanja odnosa sa Rusijom, a uskoro i sa Kinom, Zapad svoju političku agresiju usmjerava prema svima za koje se vjeruje da su ruski saveznici, pa su tako na udaru i Srbi. Republika Srpska je u zapadnoj percepciji označena kao jedan od temelja srpsko-ruskog prijateljstva i politička agresija prema njoj se ne može odvojiti od te zapadne percepcije. Drugim riječima, Srpska je pod „baražnom vatrom“ i zbog prijateljstva sa Rusijom.
U ovoj fazi svjetske geopolitičke krize to je i osnovni razlog intenzivnih udara. Na udaru je i cijeli srpski nacionalni korpus. To, međutim, otvara i odnose Republike Srpske sa Srbijom. Naravno, ti odnosi, budući da su prirodni, nikada ne mogu doći u ozbiljno iskušenje, ali ne bi trebalo isključiti i neke poremećaje. Srbija je nezavisna država i ima svoje strateške prioritete – tako se barem tvrdi u Beogradu – koje Zapad uslovljava ne samo odnosima sa Rusijom, nego i sa Republikom Srpskom. Riječ je prije svega o takozvanom evropskom putu koji se najčešće koristi kao instrument pritiska na Srbiju kada je riječ o Republici Srpskoj. Otvoreno govoreći, Republika Srpska povremeno ima i probleme sa Beogradom.
Rječju, položaj Republike Srpske je zbog svjetskih okolnosti dospio u znatno komplikovaniji ambijent , mada je on od samog početka bio komplikovan, ali ne ovako agresivno.
Kako komentarišete to što je Srbiju u UN glasala protiv Rusije, kao i prateće izjave iz zvaničnog Beograda?
– Srbija je glasala protiv Rusije ovoga puta za suspendovanje iz Savjeta UN za ljudska prava. Sam Savjet nema moć, može jedino da traži istragu, i njegova funkcija je uglavnom za dnevnopolitičku upotrebu. Glasanje za suspenziju neke zemlje je simboličko, i upravo ta simbolika je ono što je Amerika tražila.
Glasanje Srbije za suspendovanje Rusije nije, međutim, samo simboličko. To je treći put zaredom da Srbija u Generalnoj skupštini glasa protiv Rusije i to bi se već, u širem smislu, moglo nazvati izdajom. Srbija izdaje Rusiju. I to i jeste izdaja. U Srbiji mnogi vjeruju da je riječ o „maloj, taktičkoj izdaji“ ,ali to obično vodi ka velikoj izdaji. A trebalo bi uvijek imati na umu da je Rusija svojim vetom spriječila američko-britansku inicijativu da Savjet bezbjednosti Srbe ne proglasi genocidnim narodom. Da ništa drugo nije uradila, to je nešto što Srbi ne bi smjeli nikada zaboraviti. I sada Srbija glasa protiv Rusije. To je, nije ipak pretjerano reći, sramna izdaja.
Zvanični Beograd tvrdi da je izvorna odluka bila da Srbija bude uzdržana ali su onda uslijedili snažni pritisci sa Zapada i došlo je do promjene. Drugim riječima, Srbija je poražena, kapitulirala ju. Bilo je tvrdi se i ucjena, ali kakvih? Koga Amerikanci ucjenjuju? U Beogradu tvrde Srbiju, ali poznato je da Amerikanci isključivo ucjenjuju ličnosti.
Takođe, u Beogradu se ukazuje da Srbija jeste vojno neutralna ali politički nije, jer je na „evropskom putu“. Šta bi to moglo da znači ne samo za Srbiju nego i za Republiku Srpsku? Jer danas su pritisci oko Rusije, a šta će biti kada na red dođu slični pritisci zbog Republike Srpske. To je izuzetno važno pitanje čiji mogući odgovor budi mnoge sumnje.
Naivna je politika koja vjeruje da će pritisci proći ako se zadovolje jedni zahtjevi. Ne, tome nema kraja ako se na početku ne zauzme stav. Naravno, Srbija je u veoma delikatnom položaju, ali dolazi vrijeme kada bi trebalo ozbiljno da preispita svoju poziciju.
Kakav je Vaš stav u vezi glasanja BiH u UN?
– I Bosna i Hercegovina je glasala protiv Rusije. Ispostavilo se da je to bio privatni posao političkog Sarajeva, jer o tome nije bilo saglasnosti Predsjedništva, u stvari takve saglasnosti ne bi ni bilo jer je Republika Srpska protiv toga. Odlučnu poziciju Republike Srpske uistinu cijeni dobar dio svijeta. U svjetlu aktuelnog stanja u BiH takvo ponašanje i ne čudi, nije prvi put.
Srbija je u vrtlogu specijalnih operacija Amerike u kojima se izgleda teško snalazi, iako u tome ima dugo iskustvo na sopstvenoj koži. Za ilustraciju je i slučaj sa letovima Er Srbije za Rusiju. Prvo su išlle dojave o podmetnutim bombama a sada srpske putničke avione u nekim zemljama prate borbeni avioni NATO zemalja. Kažu, prate ih jer možda ima bombi u avionu. Besmisleno, kao da vojni avion u pratnji može da spreči eksploziju bombe. Ako je, međutim, vjerovati bivšem američkom ambasadoru u Beogradu Vilijemu Montgomeriju, on je, kako tvrdi u nedavnom intervjuu jednom hrvatskom dnevniku, rekao da je predsjedniku Srbije preporučio da prvo smanji broj letova za Rusiju a potom da ih i ukine. Montgomeri tvrdi da mu je predsjednik Srbije to i obećao. Ako je tačno, onda to baca drugačije svjetlo na cijelu situaciju sa avionima Er Srbije, a ako se letovi ukinu to će značiti uvođenje sankcije. To traži „evropski put“.
Kako se odbraniti od dalje devastacija Republike Srpske i povratiti autoritet izvornog Dejtona?
– Pritisak na Republiku Srpsku je zaista ogroman i dolazi samo sa jedne strane svijeta, sa Zapada. Ali, uprkos tome Republika Srpska ima mogućnosti da se odbrani od pritisaka čiji je cilj, očigledno, političko uništenje i razvlašćivanje. Poznato je da snaga svakog društva potiče od njegove unutrašnje snage i cjelovitosti vizije. Tako je i prvi uslov odbrane unutrašnja snaga i vizija Republike Srpske.
Apsurdno je da je Republika Srpska na udaru Zapada najviše zbog toga što ona traži ono na šta ima pravo a što joj je minulih decenija postepeno oduzimano. Dugo je Srpska trpjela poniženja i ucjene bjelosvjetskih birokrata. Ona zaista ne traži ništa više od toga – Srpska samo traži poštovanje Dejtonskog sporazuma i Ustava Bosne i Hercegovine koji iz nje proističe. To što traži da se poštuje zakon i Dejton i da ne želi da više bude bilo čija kolonija je postao i najveći politički problem Republike Srpske.
Republika Srpska se upravo može odbraniti onim zbog čega je napadaju – Dejtonom; iako zapadni specijalni i visoki predstavnici tvrde da Dejton nije više bitan. U tom ambijentu apsurda nevolja je što se međunarodni sistem u stvari raspao a sa njime i bilo kakav značaj i autoritet međunarodnih institucija. Sve je postalo apsurdno. Na primjer, Kristijan Šmit, koji se predstavlja kao visoki predstavnik, namjerava da šalje izvještaj o stanju u Bosni i Hercegovini Savjetu bezbjednosti Ujedinjenih nacija, a taj ga Savjet nije imenovao. U stvari, u nekom slobodnijem tumačenju, odbio je da ga imenuje. Šmit nema legitimitet.
U takvom ambijentu političkog nasilja Republici Srpskoj nije lako da se odbrani i povrati autoritet izvornog Dejtona. Nije lako ali nije nemoguće. Osnovni uslovi su odlučnost, podrška dovoljne većine javnosti i izgradnja odbrane kroz legalne, državne institucije. Samo široka institucionalna odbrana može da bude efikasna. To u praktičnom smislu znači da sve odluke Republike Srpske u odbrani svojih prava treba da budu institucionalne i zakonski utemeljene. Niko ne može protiv institucija, pa ni Zapad, utoliko prije što njegova moć opada. Iskustvo nas uči da ni to neće da bude lako jer mnogi „predstavnici naroda“ i funkcioneri državne uprave i sudstva su nečiji (strani) klijenti. Političko Sarajevo nastoji da minira sve što radi Republika Srpska i ponaša se kao da državna zajednica Bosne i Hercegovine i ne postoji, ali to ne može bitnije da utiče na odbranu prava Republike Srpske.
U osnovi, sudbina Republike Srpske je u rukama njenih građana a u tome su, kao što je već rečeno, najvažniji odlučnost, hrabrost i snaga da se istraje. Treba sprovesti ono o čemu se govori i to će onda postati nova stvarnost koju svi moraju da prihvate. Meni se čini da to ne samo da je moguće, nego da je gotovo izvjesno.
Kontrola granice po dejtonskom Ustavu bila je u nadležnosti entiteta, a danas je granična služba ne samo u nadležnosti Sarajeva, već je i politički instrumentalizovana od Sarajeva. Da li su sredstva političke blokade centralnih organa jedino što je preostalo Republici Srpskoj kako bi spriječila političku zloupotrebu tih organa u borbi koju Sarajevo vodi protiv RS i da li je, s tim u vezi, sada pravi trenutak da Srpska realizuje odluku Narodne skupštine o vraćanju indirektnog oporezivanja na nivo entiteta?
– Indirektno oporezivanje, ili PDV, je i bilo na nivou entiteta pa je onda pod izgovorom reformi prebačeno na centralu državne zajednice. Cilj je naravno bio da se finansijskom centralizacijom oslabe entiteti i instrumentalizuje vlast nad njima. Povratak na nivo entiteta se može uraditi bez čekanja nekog posebnog trenutka, ali možda je sada zrelije vrijeme, jer očigledno je da političko Sarajevo sve bezobzirnije pokazuje da ga uopšte ne interesuje šta kaže Republika Srpska. U takvom ambijentu Republika Srpska zaista mora, i može, da sprovodi svoju politiku ili politiku svojih interesa.
E sad, promjene statusa granične službe i policije će ići malo teže, mada i tu postoje iskustva entiteta, jer godinama je pogranična kontrola bila na njihovom nivou. Jedno vrijeme je, na primjer, i na pasošima pisalo „Republika Srpska“. Jedinstvena granična služba je u teoriji simbol teritorijalnog integriteta jedne države ili državne zajednice. I pod tim formalnim izgovorom je po volji Zapada i formirana u Bosni i Hercegovini a sa stvarnim ciljem kontrole entiteta, oduzimanja njihovih prava i centralizacije. Nije teško vidjeti da je glavni cilj bio razvlašćivanje Republike Srpske.
Međutim, Republika Srpska ipak može da preuzme pograničnu policiju, jer u mnogim državnim zajednicama, ili federalnim državama, postoje takva rešenja. Na primjer u Australiji. Svjež primjer je slučaj sa teniserom Novakom Đokovićem. Njega je na aerodromu, uoči turnira, zadržala pogranična policija savezne australijske države Viktorija, a ne federalna služba. Suština je u zakonskim rješenjima – zakon mora da se poštuje, a infrastruktura onog ko ga sprovodi ja manje važna.
Tako da je moguće da Republika Srpska, povrati svoju pograničnu službu. Svjedoci smo do koje mjere je ta granična služba na nivou Bosne i Hercegovine politički instrumentalizovana, pa zabranjuje ulazak nekim Srbima iz Srbije pod izgovorom da su prijetnja „nacionalnoj bezbjednosti“. Sarajevski lideri otkrivaju, međutim, da se to čini u dogovoru sa „evroatlantskim saveznicima“. Drugim riječima, naredili Amerikanci. Tu dolazimo i do osnovnog problema, Bosna i Hercegovina je kolonija samoproglašenih kolonizatora sa Zapada i napori Republike Srpske da joj se vrate dokumentima zagarantovana prava su u stvari i antikolonijalna borba. A antikolonijalna borba nikada ne ide lako.
Bojktot, ili politička blokada centralnih organa, je samo jedan od političkih instrumenata. Nije jedini ali bi mogao biti poslednje sredstvo. Potpuno je naravno jasno šta žele zapadni kolonizatori, ali Republika Srpska bi morala da povede računa ko je predstavlja u centralnim organima. Ko su ti ljudi i čije oni interese zastupaju? Jer njihov glas se nekako ne čuje!
Kako vidite budućnost bošnjačko-srpskih odnosa?
– Pre svega izvinite što izbjegavam da koristim naziv „Bošnjaci”. Taj naziv je vještačka tvorevina i ostatak starih kolonijalnih vremena. Istovremeno, to je pokušaj nacionalnog obezličenja bosanskohercegovačkih muslimana.
Već dugo zapadna politika generiše sukob između muslimana i Srba čiji je cilj sejanje razdora i mržnje, a ne život u miru. Ali sam život je na kraju ipak jači od bilo koje politike i vjerujem da će doći vrijeme mirnog života, ili ako hoćete „suživota”, uprkos bolnim ratnim uspomenama. U stvari, da se živi normalno, bez stranog uplitanja, a na svakome je, bio on musliman ili Srbin, da izabere kako će da živi i šta će da misli. Suština je u stvaranju uslova mirnog života, a to se može postići i obnovom specifične bosanskohercegovačke institucije komšiluka.
Posljednjih decenija komšiluk je kao institucija, kako je to jednom prilikom ukazao Slobodan Reljić, uništen, ali nije nestao i njegova obnova je jedan od uslova kakve-takve normalnosti. Naravno, mnogo stvari se na žalost već desilo ali, ipak, život ima neizbježnu snagu. Toga se Zapad najviše i plaši i zato konstantno generiše mržnju i političku elitu korupcijom gura u održavanje laži i ratnih rana.
Ja se nadam da će se u život vratiti tradicionalna mudrost, i bosanskih muslimana, i Srba. Bosanskohercegovački muslimani se, zbog svog etničkog izvorišta, razlikuju od druge religijske sabraće u bivšoj Jugoslaviji, oni su slovenskog porijekla i zadržali su u svojim običajima mnoge slovenske tradicije. Kulturološki, u najširem smislu te riječi, su bliži Srbima nego drugima, jer pravoslavlje dijeli mnogo sličnosti sa postavkama samog islama.
U realnom životu mnogo je veći jaz između Hrvata i muslimana nego između Srba i muslimana. To je zaista realnost koju znaju oni koji žive u BiH. To je jednostavno tako i svi to znaju. Ima u Bosni mnogo stvari o kojima se nikada javno ne priča a jedna od njih je i ova realnost.
Jednom rječju, ja vjerujem da je moguć suživot Srba i muslimana i da će do njega jednog dana neizbježno doći. Ovo vjerujem na osnovu neumitnosti samog života, ali i ličnog iskustva. Ja sam rođen i odrastao u Bosni. Ne bi se smjelo dozvoliti da greške prošlosti unište budućnost. Neka vrijeme i život učine svoje. Sve drugo je politika i tragično gubljenje vremena.
Gdje se po Vama nalazi rješenje srpskog pitanja?
Posle raspada Jugoslavije ponovo se u javnosti nametnulo i srpsko pitanje. Konvencionalno mišljenje je da srpsko pitanje u ruševinama bivše države nije riješeno i tvrdi se da su na Balkanu preostala još samo dva neriješena pitanja, srpsko i albansko. Taj pristup je dio starog mišljenja da je neko nacionalno pitanje riješeno samo ako cjelina jedne nacije živi u jednoj državi. To bi na neki način bilo i najbolje, ali istorija nije bila naklonjena Srbima. Većina Srba je do sada živjela u jednoj državi u vrijeme Otomanskog carstva, doduše u kolonijalnom statusu, a u slobodi u bivšoj Jugoslaviji. Toga više nema.
Istoričari su skloni da vjeruju da je ključni problem srpskog pitanja geografija. Srbi nastanjuju nezgodno područje koje je od davnina geopolitički instrument velikih sila. Vremena se mijenjaju i sa njima velike sile, ali geopolitika, kada je riječ o srpskim zemljama, je ista. Balkanolog L. S. Stavrianos je odavno definisao Balkan kao granicu svijetova na kojoj su se ti odvojeni svijetovi borili za uticaj. Ali ne bi trebalo zaboraviti da je Balkan bio i groblje velikih sila. To sugeriše da u stvari sudbina onih koji tu žive prije svega zavisi od drugih, od velikih sila. Najveći, i samim tim najmoćniji narod Balkana su Srbi, i zato su velike sile oduvijek željele da svoj uticaj među srpskim narodom obezbijede njegovim razbijanjem na manje cjeline i posledičnim slabljenjem njegove moći. Tako je i u sadašnjem vremenu i malo je vjerovatno da će se tu bilo šta promijeniti u doglednoj budućnosti.
Ja, međutim, mislim da rješenje srpskog pitanja u ovom vremenu nije u tome da svi Srbi žive u jednoj državi. Rješenje je da Srbi ostanu Srbi, da sačuvaju svoj identitet oblikovan specifičnim istorijskim iskustvom. To je, u vremenu u kome živimo, osnovni izazov i rješenje. Kao ključni problem u tom sudbinskom imperativu su takozvane evropske integracije, odnosno ambicija srpske političke elite da srpske zemlje uvede u projekat Evropske unije, što u prevodu znači gubitak nacionalnog identiteta i državnog suvereniteta. To je tako za sve narode po definiciji, odnosno po prirodi evropskog puta, a za Srbe to posebno važi jer je evropski put u osnovi i politički antisrpski. To je omča oko vrata srpskom narodu.
Srbi žive na teritoriji Evrope, mada se srpski dio Balkana sve do Drugog svjetskog rata u geografiji zvao Bliski istok. Ipak, Srbi su po svom biću i kulturolnom kodu istočnjački narod, tačnije pripadaju kulturi istočnog Mediterana. Osnovu socijalnog i kulturološkog identiteta i vrijednosnog sistema Srba, pored slovenskog porijekla, čini pravoslavna vjera. I to je činjenica, nezavisno da li je neko vjernik, da li je crkven ili nevjernik. A ta vjera je nastala u Jerusalimu i razvijala se u staroj Siriji, za razliku od katoličanstva koje je utemeljeno u Rimu. Srbi zato pripadaju tom identitetu, sviđalo se to nekome ili ne.
Zato sam uvjeren, ponavljam, da je u ovom trenutku rješenje srpskog pitanja u tome da Srbi ostanu Srbi i da sačuvaju svoje nacionalno biće. U prevodu, srpsko pitanje mogu da riješe samo Srbi tako što će, kako bi to rekao profesor Milo Lompar, definisati srpsko stanovište. Bez toga, ni ako svi Srbi budu živjeli u jednoj državi, srpsko pitanje neće biti riješeno.
Izvor: Novi Standard
Naslovna fotografija: Pres centar UNS-a
BONUS VIDEO:
