Pogledajmo popis stanovništva prijateljske Severne Makedonije iz septembra 2021. Ukupan broj stanovnika je 1.836.713. Od popisa iz 2002. Severna Makedonija ima 185.834 stanovnika manje. Udeo Makedonaca u ukupnom stanovništvu smanjen je sa 64,2 odsto u 2002. na 54,25 odsto. Broj Albanaca se 2021, uključivanjem nerezidenata, povećao na 29,5 odsto. Od ostalih, 3,86 odsto izjasnili su se kao Turci, 2,53 odsto kao Romi, 1,3 odsto kao Srbi, 0,87 odsto kao Bošnjaci, a 0,47 odsto kao Vlasi i imaju tretman etničkih grupa. Trideset godina od proglašenja nezavisnosti ove države, 344 građanina se izjašnjavaju kao Jugosloveni. Po religijskoj pripadnosti, 46,14 odsto su pravoslavci, 32,17 odsto je muslimana, a 0,37 odsto katolika. Srba je prema popisu iz 2002. bilo 35.939, a 2021. svega 24.668. Zabrinjavajuća je tendencija njihovog nestajanja iz Severne Makedonije. Čudi podatak da Srba ima više u Sloveniji, nego u popisu Severne Makedonije.
Prema statističarima, broj Albanaca se stalno uvećava, pa će uprkos odlivu ka zapadnim zemljama, postati najdominantnija demografska grupa. Na osnovu oko 100.000 bugarskih EU pasoša izdatih građanima Severne Makedonije u poslednjih desetak godina (radi lakšeg putovanja, studiranja i zapošljavanja u zapadnim zemljama), Bugari traže ustavni tretman nacionalne manjine. Usvajanjem francuskog predloga o pregovorima Severne Makedonije za ulazak u EU, to će i dobiti.
Ali nije sve u brojevima. Shvatanje nacionalnog porekla građana Severne Makedonije je pravi problem. Počev od imena države. Formiranje je, uz nadgledanje Titovog izaslanika Svetozara Vukmanovića Tempa, pokrenuto Prvim zasedanjem Antifašističkog sobranja narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM), u porti manastira Prohor Pčinjski, u Srbiji, 2. avgusta 1944. Na Trećem zasedanju ASNOM-a u Skoplju, od 14. do 16. aprila 1945, nastala je Federalna Država Makedonija, u sastavu Demokratske Federalne Jugoslavije. Odlukom Narodnog sobranja 8. marta 1946. promenila je naziv u Narodna Republika Makedonija. U socijalističku republiku preimenovana je 12. aprila 1963, donošenjem novog Ustava. Republiku Makedoniju izmislio je Josip Broz Tito, kako bi sprečio eventualno pripajanje Srbiji ovih srpskom krvlju oslobođenih prostora Južne ili Stare Srbije u dva balkanska i Prvom svetskom ratu i javno parirao porazu partizana u grčkoj pokrajini Makedoniji, kapitulacijom potpisanom u februaru 1945. u gradu Varkizi. Posle građanskog rata 1946–1949. i konačnog poraza grčkih partizana, došlo je do masovnog iseljavanja oko 50.000 Egejskih Makedonaca u Srbiju, posebno Vojvodinu, a najviše u SSSR i druge tada socijalističke zemlje..
U delu zemlje poznatom kao Južna ili Stara Srbija dobili smo republiku s imenom pokrajine grčke države. Trebalo je dosta lukavstva i političkih kombinacija kako bi stanovnici, koji su pretežno bili Srbi, Albanci, Bugari, Turci i manje etničke grupe, s prisilno izmenjenim srpskim prezimenima, prihvatili ime Makedonija za novu jugoslovensku republiku. Kasniji pokušaj da se ubede u antičko, staro makedonsko (ali ne grčko) poreklo i istoriju, nije uspeo. Posle sukoba sa zvaničnim grčkim stavom, uz američku pomoć, potpisivanjem Prespanskog sporazuma 17. juna 2018, prihvatili su kompromisno ime – Republika Severna Makedonija. Uz ustavno i zakonodavno odricanje od svojatanja grčke istorije, imena toponima i korišćenja znakova i obeležja iz grčke istorije.
Amerika je, još 2001, nametnula i Ohridski sporazum, po kojem će, između ostalog, u svakom naselju s albanskom većinom rukovodeća tela, gradonačelnike i zvanične službe imenovati Albanci. Jezik kojim govori više od 20 odsto stanovništva (dakle albanski) postaje službeni jezik. Albanci će slobodno isticati albanske zastave i imati predstavnike u skupštini, vladi i drugim zvaničnim službama. Od tada smo imali Albance na mestima predsednika skupštine, ministara prosvete, inostranih poslova, čak i odbrane Severne Makedonije.
Posle ulaska Severne Makedonije u NATO i prihvatanja bugarskih ultimatuma za početak pregovora o članstvu u EU, postavlja se pitanje kako se građanin Severne Makedonije oseća po poreklu, pripadanju Srpskoj pravoslavnoj crkvi – Ohridskoj arhiepiskopiji (Svetog Nikolaja Velimirovića) i stvarnoj nacionalnoj pripadnosti? Srpska pravoslavna crkva, posle dugogodišnjeg spora, početkom maja 2022. priznala je autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije i, uz odluku Vaseljenske patrijaršije, odobrila kanonsko jedinstvo s njom. Pošto je izbrisano antičko makedonsko poreklo, građanin Severne Makedonije može se osećati kao Bugarin, znatno manje kao Srbin – Južnosrbijanac ili Starosrbijanac (zbog politike vlasti da se od srpskog porekla distanciraju promenama imena i prezimena) ili kao Albanac. Da bi se smanjio njihov uticaj u društvu, generacije vrhunskih kadrova školovanih u Srbiji smenjene su s važnih pozicija. Indikativno je da se briše sve što podseća na srpsku istoriju ovog regiona. Skoplje, prestono mesto prvog zakonodavca i srpskog cara Dušana, u kojem je krunisan, ima most preko Vardara koji je Dušan poklonio svom gradu. Most je preimenovan u Kameni, čime je izbrisana svaka veza sa srpskim carem iz ovog grada.
Teško je čuvati svoje korene, kulturu sećanja i državnu samostalnost. U mapama velike Albanije ucrtana je veća polovina Severne Makedonije, računajući Skoplje, Tetovo, Gostivar, Debar, Strugu, Ohrid, zapravo celi zapadni deo države. U mapama agresivnih bugarskih aktivista pokreta VMRO (partija s istim skraćenicama je u opoziciji u Severnoj Makedoniji), istočna polovina Severne Makedonije s Berovom, Kumanovom, Strumicom, Štipom, Prilepom, Bitoljem, Resenom i delom Ohridskog jezera pripala bi Bugarskoj. Srbija se nigde ne pominje, kao pretendent na teritorije Severne Makedonije. Ipak, antisrpska osećanja su vidljivo prisutna. A kako se preostali Srbi u dušama osećaju, oni to dobro znaju. Nije lako danas biti Srbin u Severnoj Makedoniji.
Izvor Politika onlajn, 21. avgust 2022.
Naslovna fotografija: Georgi Licovski/EPA-EFE
BONUS VIDEO:
