Prethodne delove možete pročitati ovde: prvi, drugi, treći i četvrti.
„Ruska ideja − to je ocrkovljenje. Zato što se bez preporoda duše Otadžbina neće preporoditi.
Nisu vile i strani automobili donijeli slavu Rusiji, već ruska pravoslavna duša koja je,
sabravši razdrobljene zemlje, sazdala veličanstveno duhovno bogatstvo. A bez duše svako tijelo je mrtvo.
Koliko god ga mazali rumenilom i kitili cvijećem, pokojnik je pokojnik.“
Jeromonah Roman (Matjušin)
Naučna metodologija i bogoslovska metodologija analize društvenih procesa često se nalaze u sukobu, između njih postoji svojevrstan jaz, teško premostiv. Polazeći od te činjenice pokušaću da otvorim diskusiju u pravcu pojedinih društvenih zakonitosti koji se ne kose sa hrišćanskim shvatanjem otvorenosti istorije. Kao što skreće pažnju Ranko Gojković, povodom istorijske sudbine Svetog cara Nikolaja Drugog Romanova i carevića Alekseja: „Iz Biblije znamo za primere kad iskreno pokajanje odvraća gnev Gospodnji i da je u ruskom narodu zaživelo pokajanje na koje su pozivali sveti Teofan Zatvornik i Jovan Kroštanski, našlo bi se leka i za bolest carevića i bila bi izbegnuta martirijska istorija ruskog naroda u 20. veku.” [1]
Pokušaću stoga da ukažem na eventualna rješenja u okviru iskustva sveštene istorije, odnosno istočnohrišćanskog diskursa, onako kako se ono odražava na zemlje takozvanog vizantijskog komonvelta, jer je, slijedeći Aristotela, jasno da metodologija mora odgovarati predmetu istraživanja. Istorija Rusь je osobena te se na nju ne mogu primijeniti zapadni kriterijumi, koji je po inerciji stavljaju u formu svojevrsne autokratije, orijentalnog despotizma i sličnih optužujućih ocjena, previđajući (ne)svjesno prirodan tok centralizacije njene vlasti i zaštitu države kao viši duhovni smisao ka kome teži većina ruskih vladara.
Crkvena imperija
Sa srpske crkveno-pravne tačke gledišta, temelj pravoslavne državotvorne misli se nalazi u grčkim nomokanonima koji će svoju „prečišćenu” verziju dobiti u Zakonopravilu Svetog Save, a završnu ulogu u Dušanovom zakoniku. U ruskoj istoriji ova dva zakonika poslužiće kao jedan od temelja zakona Ruske pravoslavne crkve, a preko Crkve ka državi i narodu kao sprovodniku ideje višeg Carstva, ka kome se teži i služi. „Uporedna analiza pojedinih propisa Dušanovog zakonika sa propisima Sudebnika od 1497. godine, Sudebnika od 1550. godine i Sabornog uloženia od 1649. godine, pokazuje da između srpskog i ruskog srednjovjekovnog prava postoje značajne sličnosti, iako se radi o vremenski međusobno udaljenim pravnim spomenicima, nastalim u državama koje su se razvijale u drugačijim istorijskim uslovima.” [2]
Razlog za to prof. dr Zoran Čvorović nalazi u zajedničkom pravnom uzoru – vizantijskom i u zajedničkom slovenskom običajno-pravnom nasljeđu. Posebno je interesantno Čvorovićevo razmatranje zaštite države u srpskoj i ruskoj državi povodom zakletvi vjernosti knezu, odnosno caru: „Vizantijska ideja jednakosti pred zakonom, nezavisno od društvenog statusa pojedinca, pokazala se u Moskovskoj Rusiji toliko ukorenjenom da ni pod pritiskom okupacije feudalne Poljske sudska nadležnost Bojarske dume za političke delikte nije mogla da se preobrazi u ekskluzivnu stalešku privilegiju bojarskog reda.” [3]
Pošto crkveno pravo nije moja prevashodna djelatnost, ja ću razmatranje mogućeg projekta za konsolidovanje ruskog društva potražiti na svetosavskom tragu, ali i tragu duhovno-društvenih istraživanja ruskih i srpskih društvenih mislilaca u okviru tema kojim se bavim u knjizi u nastajanju Rusko pitanje na prelomu epoha.
Rusija je ranjiva i nestabilna samo onda kada izgubi smisao svog postojanja, kada se otrgne od svog izvornog nadvremenog naznačenja one koja drži svijet (katehon) da ne potone u bezdan i besmisao, a to znači da u momentu kada izađe iz svog kulturno-civilizacijskog koda neminovno dolazi do raspada osnova njene državnosti: „Principi koji leže u narodu jednog kulturno-istorijskog tipa mogu biti deformisani, uništeni, ali ne mogu biti zamijenjeni principima koji pripadaju drugom kulturno-istorijskom tipu, sem tako da se uništi narod, tj. da se taj narod od samostalnog istorijskog djelatnika pretvori u etnički materijal koji treba da uđe u sastav nove narodnosti koja se formira.” [4]
Ovo je osnovna teza mog rada: ustanovljavanje na koji način, u trenutnim okolnostima, može doći do vaspostavljanja državnog modela/projekta/strategije koja će biti u stanju da Rusiju vrati u svoje „prirodno ležište” i neutrališe uticaj konceptualnih virusa zapadne matrice koji poništavaju ili, na duge staze, kao crvi razaraju ruski civilizacijski kod. A kao druga teza nameće se detektovanje unutrašnjih procesa koji su doveli do toga da Rusija prihvati politonime i od strane neprijatelja projektovanu političku stvarnost. „’Ukrajina’ se rađala, ali ona nikada ne bi nastala u Kijevu da nije bilo i Varšave, ali i Moskve.” [5] S tim u vezi, dalje se otvara pitanje do koje mjere su procesi zapadnjačenja svijeta zahvatili rusko biće. Da li je ono zašlo u dublje sfere duha i nagrizlo korijen? Da li je slom SSSR-a doveo do vesternizacije ogromnog prostora ili je SSSR bio neuspješan projekat odbrane, ne vojni, već kulturno-civilizacijski neodrživ projekat?
Sada je jasno, s ove tačke meta/istorijskog pogleda, da je bilo moguće preusmjeriti unutrašnje snage i duh crvene imperije ka starom/novom obrascu državnog ustrojstva, iskoristivši socijalni kapacitet koji se stvorio, no geopolitička katastrofa se desila i lekcija rušenja SSSR-a mora biti pažljivo izučena, a njeni doprinosi ruskoj državnosti uvaženi.
Ruska misao
Da se vratim na osnovnu misao o „prirodnom ležištu” ruske državnosti, od kojih obrazovanje čini jedan od temelja. Od presudne važnosti se čini odvajanje pseudonauke od istinskog naučnog saznanja, te je stoga neophodno zapadne mislioce (i zapadnocentrične mislioce unutar ruske sfere misli) i njihova djela prevesti na jezik činjenica, koji je u stanju da razlikuje propagandu od stvarnosti, počevši od Hakslija, preko Orvela pa sve do Hantigtona i Bžežinskog. Dakle, kao prvi elemenat stvaranja novog/starog obrazovnog procesa, koji čini osnovni temelj svake jake države, uz otklon od bolonjizacije nauke, javlja se i otklon od propagandne note zapadne društvene misli i nametanja razmišljanja koja nisu imanentna ruskoj misli. No ni slučajno se ne smije ići ka zabrani izučavanja tih djela (što se pokazalo kontraproduktivno u svim fazama ruske državnosti), već ka vaspostavljanju određenog modela u kojem bi se tačno iščitavali i tumačili mislioci i stratezi zapadne misli, rangirajući ih od istinski naučnih ka kvazinaučnim, jer, stara je istina, neprijatelj se mora poznavati da bi se pobijedio.
S tim u vezi, kao druga djelatnost nameće se potreba stvaranja nove nauke koja će biti kadra da odgovori izazovima novog doba. „Rusija obavezuje političku teoriju da suštinski preobrazuje svoju metodologiju, jer ne može objasniti i razumjeti njenu političku istoriju. Najnovije iskustvo pokazuje da se zapadne ustanove i pojmovni modeli ne mogu mehanički prenositi na rusko tlo. Metodološka osnova savremene zapadne političke teorije razmjene sa prosvjetiteljskim likom ‘razumnog egoiste’, koja racionalistički uprošćava, svodi složenu ljudsku ličnost na biće koje svjesno ostvaruje svoje materijalne i druge interese. Političko se shvata kao sudar ličnih i grupnih interesa.” [6] Dakle, interes se nameće kao svojevrsan kult ka kome treba svi da teže i zbog čega je potrebno žrtvovati vjekovne vrijednosti i postulate, a to se kosi sa osnovnim tvoračkim principima ruske državnosti − sabornosti, zavjetnosti i „monarhističkoj svijesti naroda” (Ivan Solonjevič).
Po ocjeni A. I. Fursova, trenutno se nalazimo u tački polifurkacije i potrebna nam je nova nauka o društvu, jer stara nauka, koja se formirala sredinom 19. vijeka, odlazi u prošlost. Ona je odražavala realnost buržoaskog društva, a sada iščezavaju objekti zbog kojih je formirana sociologija, politikologija. Potrebno je stvoriti principijelno novu nauku, „jer ko prvi stvori tu nauku imaće šanse da osvoji XXI vijek.” [7] Ta nauka ne smije da se odvaja od onoga što je u njenom temelju još od istočnoromejske tradicije – ukorijenjenost njene težnje u eshatonu, u svijesti da je život služenje Bogu i otačastvu, te da „postoje nadvremena vječnost i svagdašnjost i da istorija postaje stvarna zato što se sjedinjuje sa eshatologijom” (Manzaridis).
U svim srednjovijekovnim spisima istočnoromejske hrišćanske tradicije služenje Bogu i vladaru smatralo se privilegijom i čašću, a izdajstvo najvećim prestupom. Stoga je neophodno vratiti se vertikali misli koja povezuje sve faze ruske državnosti, a to je duhovni fundament stvoren u Rusь, na kome je i sazdana centralizovana vlast Moskve ili, rečeno u biblijskom duhu, u vrijeme ono kada je donesen zbornik zakona Sudbenik, simbol dvoglavog orala na državnom pečatu i sazdana svijest o Moskvi kao Trećem Rimu. Prilikom sastavljanja ruskog Hronografa (svoda svjetske istorije) moskovski car je „preko više simboličkih ravni na sebe preuzeo ulogu naslednika Vizantije.” [8]
Kako vjekovnu nauku/misao/smisao učiniti prohodnom, pitkom i privlačnom mladom čovjeku? Kako da duh vječno žive riječi i smisla nađe svoj put do mladog čovjeka i podupre državotvornu svijest mladog naraštaja kao zalog ruske državnosti?
Potrebni su novi interpretativni modeli u kojima će se „sipati” staro (sa)znanje: savremeni u izrazu, a drevni u duhu. Ti obrasci moraju odgovarati duhu vremena, biti kadri da se nose sa izazovima bio-eko-tehno fašizma (termin A. I. Fursova), ideologijom napretka, liberalnog hedonizma i konzumerizma, no oni moraju stajati na tragu Rusь, koja nudi preobražaj i prosvjetljenje, svijest da je svako pokoljenje dio istog niza, nastavljač djela predaka, otaca istinskog Otačastva: „Ideal pravoslavlja nije progres, već preobraženje.” [9]
Integritet jezika
Svijest o pripadnosti posebnoj civilizaciji, o posebnom kulturnom kodu i misiji, djeci treba da se na odgovarajući način prenese još u ranom dobu, ali ne propagirajući već podučavajući, učeći druge − bdjeti nad sobom (djeca najviše uče na primjeru). Posebno je značajno razvijanje svijesti o značaju maternjeg jezika i jezika na kojem su govorili preci, koji odliježe kao eho, spaja vijekove i sobom donosi dublji smisao oplemenjene riječi. Pošto se i u ruskom i u srpskom slučaju desilo najprije religijsko, a potom lingvističko odvajanje nekada zajedničkog nacionalnog bića, potrebno je vratiti se na izvor problema, na uzrok razdvajanja, brižljivo razlikujući ono što je nametnuto spolja, a što je proizvod odricanja od drugosti nekada zajedničkog roda, sabranog u najprije duhovno objedinjavajuću teritoriju nekadašnje Rusijь.
Jasno je da će svako vaspostavljanje cjelovitosti istorijske ruske zemlje i državnosti, odnosno rješenje Ruskog pitanja, kao osnovni postulat imati nadilaženje istorijskog redukcionizma i neprestano obnavljanje „zajedničkog jezika” sa običnim narodom. Osnovni princip stabilnog državnog projekta je da on uvijek tvrdo prebiva u realnosti. U ruskoj istoriji nekoliko puta se desilo otuđenje vladajućeg sloja od naroda jezikom (Puškinova Tatjana se s mukom izražavala na maternjem jeziku), kulturom, pa i garderobom, te se ta pojava mora analizirati i preduprijediti.
Pitanje ruskog jezika, kao i srpskog, te pitanje odabira ćiriličnog ili latiničnog pisma i načina njihove upotrebe, nije samo neka usputna problematika. U kontekstu svih dešavanja u 19, 20. i 21. vijeku pokazuje se da borba za izvorni srpski/ruski jezik (situacija je identična i u srpskom i u ruskom korpusu) i ćirilicu kao naše identitetsko pismo predstavlja temelj borbe za opstanak autohtone kulture i tradicije: „Stoga je borba za integritet srpskog (ruskog) jezika i borba za prostor, za teritoriju.” [10]
Civilizacijski kod
U svjetsko-istorijskom sukobu Istoka i Zapada, ruska mesijanska ideja zaštitnice pravoslavlja danas je proširena sviješću velike većine svijeta da Rusija stoji na poziciji zaštitnice kulturne raznolikosti svijeta, zaštitnice obespravljenih, ali duhom bogatih istočnih civilizacija. Njih je Zapad u svom atlantističkom globalističkom projektu sveo na objekat destrukcije. Danas govoriti o ideologiji znači govoriti o drevnoj ruskoj stazi koja je obnarodovana u svjetskim razmjerama kada je početkom novembra 2022. godine Vladimir Vladimirovič potpisao ukaz kojim se odobrava državna politika čiji je cilj očuvanje i konsolidacija ruskih duhovnih i moralnih vrijednosti.
Sve vrijednosti i ideali predstavljeni u ovom dokumentu (život, dostojanstvo, ljudska prava i slobode, patriotizam, građanstvo, služba otadžbini i odgovornost za njenu sudbinu, visoki moralni ideali, snažna porodica, kreativni rad, prioritet duhovnog nad materijalnim, humanizam, milost, pravda, kolektivizam, uzajamno pomaganje i poštovanje, istorijsko sjećanje, generacijski kontinuitet, jedinstvo naroda Rusije) nalaze se i u temeljima drevne Rusь i dio su ruskog civilizacijskog koda i, kako ističe Ranko Gojković [11], dio su promisliteljske uloge pravoslavlja kao tvoračkog elementa ruske državnosti. Da bi te ideje ponovo, u velikom obimu, zaživjele u ruskoj civilizaciji-državi potrebno je uključiti ih kako u društvene tako i kulturne procese, sa sviješću o dostignućima drevne Rusь i veličanstvenog nasljeđa velikih slovenofila koji su upravo pravoslavlje stavili kao jezgro ruske civilizacije i ruske ideologije.
Kao što istorija ne poznaje svetiju dinastiju od Nemanjića, koji se nalaze na zidovima ruskih hramova unutar Kremlja, tako svijet ne pamti takvu mudrost kao u ruskim nastavljačima drevne misli Rusь u doba slovenofila: u razmaku od nekih pola vijeka projavila se „eksplozija” gromadnog intelektualno-duhovnog potencijala. Praktično se kao „idejni slovenofili” svrstavaju i tvorac teorije o civilizacijama Danilevski, ali i ideolozi ruskog monarhizma Pobedonoscev, Leontjev i Tihomirov, te velikani zlatnog vijeka ruske književnosti Puškin, Gogolj i Dostojevski. Posebno mjesto pripada nepravedno zapostavljenom misliocu Nikolaju Fjodoroviču Fjodorovu, koji borbu Istoka i Zapad sagledava još od Persijskih ratova i koji već tada jasno sagledava svjetsko-istorijsko kretanje ruskog naroda „koji nomadske narode pretvara u mirne zemljoradnike” [12]. Tu je nakupljeno toliko i mudrosti, i duhovnosti, i vrhunskog naučnog, književnog i religioznog rada, uistinu mislilaca-giganata, da je nemoguće izvan toga tragati za nekom drugom ideologijom Rusije. Evroazijstvo zaslužuje poštovanje i temeljno razmatranje, ali je ipak na nižem duhovnom nivou u odnosu na slovenofile i u sebi nosi i zametak svojevrsne duhovne opasnosti po dalju sudbinu Rusije.
Smatrajući da formu kojom će ove ideje zaživjeti tek treba iznjedriti i da će puni odgovor na ovo pitanje tek uslijediti, na kraju rada ću ponoviti jedno od pitanja iz teksta: kako da duh vječno žive riječi i smisla nađe svoj put do mladog čovjeka i podupre državotvornu svijest naraštaja koji dolazi i koji je zalog ruske državnosti?
(KRAJ)
Milana Babić je profesor srpskog jezika, diplomirani teolog i predsednik Književnog udruženja „Susret“ Trebinje. Ekskluzivno za Novi Standard.
Izlaganje „Sveta Rusija kao temelj ruske državnosti“ na naučnoj konferenciji „Tradicionalne duhovno-moralne vrijednosti“ u ruskoj filosofiji prava i domaćoj pravnoj nauci 12. 01. 2023. Konferencija je održana u organizaciji Katedra državno-konfesionalnih odnosa Donske duhovne seminarije i Katedra teorije i istorije države i prava Pravnog fakulteta Južnog federalnog univerziteta. Izlaganje „Sveta Rusija kao temelj ruske državnosti“ nanaučnoj konferenciji“ na naučnoj konferenciji „Tradicionalne duhovno-moralne vrijednosti“ u ruskoj filosofiji pravaidomaćoj pravnoj nauci 12. 01. 2023.
Konferencija je održana u organizaciji Katedra državno-konfesionalnih odnosa Donske duhovne seminarije i Katedra teorije i istorije države i prava Pravnog fakulteta Južnog federalnog univerziteta.
Cilj događaja ogleda se u konceptualnom i naučno-teoretskom osmišljavanju nasleđa savremene otadžbinske pravne misli sa pozicija njenog odraza u zakonodavstvu tradicionalnih duhovno-moralnih vrednosti, naznačenih u Ukazu Predsednika RF od 9. novembra 2022. godine № 809 «O utvrđivanju osnova državne politike za očuvanje i jačanje tradicionalnih ruskih duhovno-moralnih vrijednosti», traganju za pravnim principima i prioritetima koji omogućavaju stvaranje uslova za jedinstvo duhovnog, kulturnog i socijalno-ekonomskog društva u kontekstu savremenih geopolitičkih pretnji i izazova.
________________________________________________________________________________
UPUTNICE:
[1] „Sveti car“, predgovor R. Gojković, Preporod Rusije počeo je kanonizacijom svetih carskih mučenika, s.9.
[2] Z. Čvorović, „Dušanov zakonik u ruskom ogledalu“, s.145.
[3] Isto, s. 57.
[4] Nikolaj. J. Danilevski, „Rusija i Evropa“, s. 111.
[5] Darko. R. Đogo „Rusь“, s.317.
[6] B. Kuljanin, „Rusija i evroazijska ideja“, s. 110.
[7] https://standard.rs/2022/11/08/ruski-revans-borba-za-buducnost-4/
[8] M. Jovanović, „Srbi i Rusi 12-21. vek (istorija odnosa),s.50.
[9] Ilarion Troickiй, «Preobraženie duši», Institut russkoй civilizaciii, Moskva, 2012, s.12.
[10] https://stanjestvari.com/2017/03/02/borba-za-srpski-jezik/
[11] https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=TnAwHpt7noI
[12] Branimir Kuljanin, „Istočno pitanje u ruskoj misli 2“, s. 169.
Naslovna fotografija: Pixabay
Izvor Novi Standard
BONUS VIDEO:
