Prva generacija evroazijskih mislilaca smatrala je da Oktobarska revolucija predstavlja klimaks u procesu evropeizacije Rusije, koji je započeo reformama Petra Velikog. „Komunistički šabat je u Rusiji nastao kao završetak više od dvovekovnog perioda njene evropeizacije”, pisao je pionir evroazijske integracione ideje Petar Savicki 1925. godine. Reformama Petra Velikog samodovoljna Moskovija krenula je putem radikalne evropeizacije, čiji je vrhunac i kraj bila 1917. godina. Boljševička revolucija, međutim, prema Savickom, sadrži i jednu temeljnu dijalektičku protivrečnost: „Podignuta u nameri dovršetka evropeizacije, revolucija kao faktičko zbivanje označava ispadanje Rusije iz okvira evropskog postojanja i kulture.”
Naime, iako je marksizam za evroazijce po poreklu bio zapadna ideologija i politički pokret zasnovan na evropocentričnim pretpostavkama, on u svojoj boljševičkoj varijanti nije ostao imun na „autohtone evroazijske elemente nametnute stihijom života i snagom ruske tradicije”. Protivno boljševičkom istorijskom voluntarizmu i veri u dolazak komunističke utopije, takvo samorazumevanje boljševika bilo je plod njihove ideološke iluzije, jer su oni u stvarnosti bili nesvesno oruđe u obnavljanju ruske državnosti.
Ali i bez ovog hegelovskog „lukavstva istorije”, prema kome su boljševici bili samo nesvesno sredstvo, a ne rukovoditelji revolucije, iz nekoliko njihovih strateških poteza moguće je formulisati hipotezu da Oktobarska revolucija nije bila vrhunac u procesu evropeizacije Rusije, već da je predstavljala ako ne korak unazad, ono sigurno usporavanje tog procesa i njegovo konzerviranje u cilju postrevolucionarne stabilizacije novog poretka. Za potkrepljivanje ove kontroverzne tvrdnje referisaćemo se na jednog paradigmatičnog zapadnoevropskog mislioca i filozofa istorije kakav je Arnold Tojnbi.
Ruski komunizam, prema Arnoldu Tojnbiju, bio je pokušaj da se kvalitativno pomire nezadrživo osećanje ruske istorijske misije i neizbežnost suočavanja sa tehnološkom nadmoći savremenog Zapada. Komunističko rešenje za višegodišnje „zapadno pitanje“ u Rusiji bilo je da se konjske snage superiorne zapadne tehnike upregnu u kočije neuporedive sudbine Rusije, umesto da se sudbina Rusije potčini Zapadu, kako su to sledbenici prozapadne politike Petra Velikog bili spremni da čine.
Politička filozofija Petra Velikog bila je da se Rusko carstvo iz ruske pravoslavne univerzalne države transformiše u jednu od parohijskih država modernog zapadnog sveta, u kojoj je ruski narod trebalo da zauzme svoje mesto kao samo jedan među brojnim zapadnim narodima. Preuzimanjem evropskih ideja i vrednosti, ruska elita postpetrovske Rusije, po sudu Nikolaja Trubeckoja i drugih evroazijaca, otuđila se od naroda i samo delimično je izražavala njegove istorijske težnje – onda kada je ostvarivala teritorijalno širenje i okupljala teritorije evroazijskog kopna pod jednu centralnu vlast.
Tojnbijevo objašnjenje
U čemu onda Tojnbi vidi razliku između Petra Velikog i ruskih boljševika, odnosno u kom smislu su boljševici, po svojoj ideologiji, „ekstremno zapadnjačka politička grupacija”, bili bliskiji evroazijskom stanovištu od politike vesternizacije Rusije Petra Velikog? U osmom tomu svog monumentalnog Istraživanja istorije, Tojnbi to ovako objašnjava:
„Doza pozapadnjačenja koju su Rusiji doneli boljševici razlikovala se od doze pozapadnjačenja Petra Velikog u svojoj primeni. Oblasti ruskog života na koji je uticala bili su manji deo ukupnog polja; dok je Petar krenuo da zapadnjači skoro sve u životu razvodnjenog i naraslog moskovskog plemstva, boljševici su svoju pažnju strogo ograničili na oblast tehnologije, gde su započeli intenzivan kurs industrijalizacije, i oblast ideologije, u kojoj su nastojali da hrišćansku ortodoksiju zamene marksizmom. Ipak, iako se nisu kretali tako široko kao Petar po površini ruskog života, to su nadoknadili kopanjem daleko dublje ispod površine unutar limitiranog područja na koje su ograničili svoje operacije; i u ovoj razlici u svojoj zapadnjačkoj taktici oni su verno odražavali promenu koja je zahvatila sam zapadni život, između generacije Petra Velikog i njihove, kao rezultat erupcije dve elementarne sile industrijalizacije i demokratije.”
Prihvatanje i preuzimanje jeretičke zapadne socijalno-ekonomske misli u političkoj praksi ruskih komunista rezultiralo je boljševizmom kao evroazijskom varijantom zapadnog marksizma. „Evroazija se od učenice Evrope pretvorila u njenu nastavnicu, dajući evropskom komunizmu svoje sopstvene, čisto evroazijske karakteristike”, trijumfalno je presudio Savicki u svom spisu Evroazijstvo i komunizam krajem 1920-ih. Ovu objektivnu promenu odnosa Rusije i Evrope nakon Oktobarske revolucije, evroazijci su, bez obzira na njihovo odbacivanje komunizma, prihvatali kao znak emancipacije Rusije od zapadnoevropske dominacije.
Drugi važan argument za hipotezu da je Oktobarska revolucija u pojedinim važnim aspektima označavala skretanje s puta petrovske evropeizacije Rusije sadržan je u jednom dalekosežnom strateškom potezu koji su boljševici napravili 1918. godine. U svojim lucidnim istorijskim analogijama, Tojnbi na jednom drugom mestu u svom magnum opusu navodi da je Rusko carstvo u Prvom svestkom ratu za dlaku izbeglo sudbinu Seleukidske monarhije 83. godine p.n.e, kada je jermenski vladar Tigran Veliki osvojio njenu strateški ranjivu prestonicu Antiohiju na Orontu.
Relativno lako osvajanje prestonice Seleukidske monarhije došlo je kao posledica kapriciozne odluke Seleuka I Nikatora da svoju centralnu vlast iz strategijski dobro utvrđene Seleukije na Tigru 240. godine p.n.e. premesti u geografski i odbrambeno poroznu Antiohiju. I zaista, petrovska prestonica Sankt Peterburg je u Prvom svetskom ratu bila na ivici da se pokaže jednako kobnom za Rusko carstvo, kao što se Antiohija pokazala za Seleukidsku monarhiju.
Vitalna tačka
Boljševici su oteli Rusko carstvo iz čeljusti razaranja kako bi se u procesu vesternizacije, pokrenutom još u vreme Petra Velikog, transformisalo u Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika, ali u ovoj fazi tog procesa duž ideološke linije koja je bila jeretička sa ortodoksnog zapadnog stanovišta tog vremena. Međutim, u jednoj vitalnoj tački boljševici su napravili promenu koja je nesumnjivo predstavljala povratak pretpetrovskoj moskovitskoj tradiciji. Oni su ponovo premestili sedište vlade iz Sankt Peterburga u Moskvu – i ovo je bio možda najefikasniji pojedinačni korak koji su mogli da preduzmu kako bi osigurali da rezultati njihovog rada u spasavanju i očuvanju tekovina ruske imperije budu trajni.
To je omogućilo da Berđajevljeve analogije između Moskve kao trećeg Rima i komunističke Treće internacionale ne budu lišene smisla i da u njima bude nečeg višeg od puke simbolike i obične igre reči. Ruski narod nije ostvario svoju mesijansku ideju o Moskvi kao o trećem Rimu, ali je u u Moskvi umesto Trećeg Rima stvorena Treća internacionala koja je usvojila mnoge karakteristike „trećeg Rima”. Kada Berđajev kaže da u Lenjinovom „impresivnom licu ima nečeg rusko-mongolskog” on se ne bavi fizičkom antropologijom koliko upućuje na to da je boljševizam bio „treća manifestacija ruskog samodržavlja” i „snažna, centralizovana država”, čiju savremenu teritoriju pod jednu državnu vlast nisu prvi objedinili ruski Sloveni, nego Turanci Mongoli.
Kao deo ogromne evroazijske imperije, Rusi su, uprkos mongolskom pustošenju i razaranju ruskih gradova, bili suočeni sa „državnom idejom” koja je bila superiorna u odnosu na predstavu državnosti otelotvorenu u malim, predmongolskim udeonim ruskim kneževinama; kao takva, ona je ostavila snažan utisak na Ruse, da bi se posle propasti petrovske Rusije u Prvom svetskom ratu manifestovala kroz sovjetski boljševizam i njegovu najdržavotvorniju varijantu – staljinizam.
Danas je više nego jasno da se tokom Gorbačovljevih reformi i perestrojke nije rušio samo marksizam, odnosno komunistička ideologija. Ako uzmemo u obzir koliko da je rusifikovani komunizam (dakle komunizam prilagođen ruskim uslovima i tradiciji) konstituisao same temelje sovjetske države, dolazimo do zaključka da su neoliberalna agenda dekomunizacije i razgradnje komunizma bili ideološka kamuflaža za političko i ekonomsko potčinjavanje same ruske države. Demontaža komunističke ideologije pretvorila se u demontažu SSSR-a i marginalizaciju Rusije.
Nema nikakve sumnje da – u svetlu posthladnoratovske geopolitičke konjunkture i aktuelnog posredničkog rata koji kolektivni Zapad vodi protiv Rusije u Ukrajini – Rusija može biti spašena samo kao evroazijska država i samo uz pomoć evroazijstva kao vodeće integracione ideologije na postsovjetskom prostoru.
Aleksandar Divović je pravnik i publicista iz Požege. Ekskluzivno za Novi Standard.
________________________________________________________________________________
LITERATURA:
Milan Subotić, Put Rusije: evroazijsko stanovište, Plato, Beograd, 2004.
Nikolaj Trubeckoj, Evropa i čovečanstvo, Logos, Beograd, 2004.
Nikolaj Berđajev, Izvori i smisao ruskog komunizma, Književne novine, Beograd, 1989.
Arnold Toynbee, A Study of History, vol. VII, Oxford University Press 1954.
Arnold Toynbee, A Study of History, vol. VIII, Oxford University Press 1954.
Izvor Novi Standard
Naslovna fotografija: Wikimedia Commons/Boris Kustodiev/Bolshevik/Public domain
BONUS VIDEO:
