Šezdsetih godina prošlog veka pod uticajem „druge globalizacije” (prva globalizacija je nastala početkom 20. veka) došlo je do fundamentalnih promena u oblasti društvenih nauka. Pojam „društvenog inženjeringa” postaje sinonom za jednu vrstu revolucionarnog prevrata u razmatranju uloge društvenih nauka u nadolazećem dobu za koje je procenjeno da će biti izazov bez presedana u ljudskoj istoriji. Istraživači iz oblasti društvenih nauka od tada se usredsređuju na procene o tome kako će na iznenadne „traumatične događaje” reagovati određene društvene grupe, pa i čitavi narodi.
Ostvarenju ovakve težnje savršeno je išao naruku fenomenalan razvoj nauke i tehnologije, posebno sredstava za masovnu komunikaciju. Dakle, ono što je do juče bilo nezamislivo, odjednom je, preko noći, postalo ostvarivo. Čovek je došao u priliku da usmerava društvene događaje, odnosno da se svesno, planski i namerno, umeša u procese „socijalne evolucije čovečanstva” (izraz Aleksandra Zinovjeva – prim. autora), svodeći uticaj objektivnih činilaca na istorijski proces na najmanju moguću meru.
Društveni inženjeri na Zapadu još 1970-ih godina prošlog veka projektovali su raspad istočnog, komunističkog bloka i Sovjetskog Saveza. Već tada je na osnovu relevantnih ekonomskih pokazatelja i analize unutrašnjih prilika, izveden zaključak o neminovnoj pobedi u Hladnom ratu. Bio je to, kako je procenjeno, neophodan preduslov za „kvalitativan skok u novo doba” koji će uslediti krajem 1980-ih godina.
Planirane promene na nekadašnjem socijalističkom istoku zahtevale su ozbiljan pristup, pre svega na psihološko-propagandnom planu. Doktori ljudskih duša na Zapadu procenili su da je najefikasniji metod razbijanja suprostavljenog bloka podsticanje nacionalističkih osećanja, posebno kod naroda – poput Poljaka – kod kojih je postojao ukorenjen antiruski sentiment. Ostvarenje jednog takvog cilja – po proceni analitičkih krugova – podrazumevalo je određenu reviziju rezultata Drugog svetskog rata, na osnovu kojih je uspostavljeno sovjetsko vojno prisustvo u centralnoj i istočnoj Evropi, posle 1945. godine.
Spor o istoriji
Na Zapadu 1960-ih godina nastaju prvi „ozbiljniji radovi” kojima se relativizuje dotadašnja istorija Drugog svetskog rata. Poznati nemački istoričar Erih Nolte izazvao je čuveni „spor o istoriji” zastupajući ekstravagantnu teoriju o tome da je Drugi svetski rat zapravo bio „evropski građanski rat ideologija – komunizma i nacizma”, i kao primer naveo sporazum Molotov–Ribentrop iz 1939. godine, čija je žrtva bila navodno Poljska.
U najboljem duhu interpretativne istoriografije Nolte je podelu Poljske opisao kao „pakt uništenja bez presedana u evropskoj istoriji 19. i 20. veka, i zato su države koje su ga potpisale morale biti potpuno specifičnog tipa”. Nolteovska paradigma bila je potpuno prilagođena karakteru hladnoratovske epohe i suštinskim ciljevima atlantističke geopolitike. Svrha navodnog izjednačavanja nacizma i komunizma za strahote Drugog svetskog rata, imala je za cilj davanje pseudoistorijskog legitimiteta za predstojeće razaranje Istočnog bloka.
Nolteovim stavovima dodajemo i pronicljiva opažanja francuske istoričarke Katrin Orel koja s pravom ukazuje na hladnoratovsko poreklo „preporoda ideje Srednje Evrope”, koja se manifestuje od 1980-ih godina 20. veka. Reč je o jednom mehanizmu, koji je ne samo protivrečio sovjetskim interesima, nego i poslužio za razbijanje „globalizatorskog naziva Istočna Evropa”. Posebno je zanimljiva njena tvrdnja da je pozivanje na geografsku pripadnost kod Čeha, Poljaka, Mađara, baltičkih naroda, Slovenaca i Hrvata, stvorilo jedno „osećanje superiornosti” u odnosu na Rusiju (Srbiju) i samim tim pretpostavke za približavanje ovih naroda Zapadu.
Ova vrsta raspoloženja danas je – u odnosu na Ruse i rusku kulturu – posebno uočljiva u Ukrajini, gde manifestacije antiruskog raspoloženja poprimaju psihopatološka obeležja kroz otvoreno veličanje perioda nacizma. Tamo se već odavno u novim istorijskim interpretacijama nacistički zločinci prikazuju kao borci za samostalnost ove države (primer su teme Gladmora 1932-1933. ili uloga divizije Galičina u Drugom svetskom ratu).
Pojavu novih istorija na postsovjetskom prostoru pojedini teoretičari povezuju i sa svojevremenim uspesima „obojnih revolucija” u tom delu sveta. Tako je posle uspešno izvedne gruzijske „Revolucije ruža” u toj državi nastao novi istorijski udžbenik na izrazito antiruskim osnovama. Nešto slično dogodilo se i u Moldaviji, Jeremeniji i tzv. pribaltičkim republikama, ali i u Bugarskoj u kojoj je srušeno više hiljada spomenika koji podsećaju na pobedu Crvene armije nad nacizmom u Drugom svetskom ratu.
Svetski trend
Potpuno istovetne tendencije evidentirane su i na postjugoslovenskom prostoru. Razlika u odnosu na postsovjetski prostor je samo u tome što su antiruske istorije zamenjene antisrpskim istorijama. Najdrastičnija situacija je u Hrvatskoj, čija politička klasa već decenijama minimalizuje zločin genocida u NDH i faktički rehabilituje ustaški režim. I pored ozbiljnih prigovora stručne javnosti – do neprepoznatljivosti je izmenjena nekadašnja muzejska postavka u Jasenovcu. Reč je o zajedničkom projektu hrvatske države i uticajnih stranih fondacija, koje su prilikom otvaranja novog muzeja na ovom užasnom stratišu ukazale na primenu nove metodologije prilikom obeležavanja spomen-obeležja posvećenih žrtvama genocida i Holokausta.
Prema rečima nosilaca ovog projekata čitav smisao jeste da se novom jasenovačkom postavkom „patnja individualizuje a žrtva identifikuje”. Tako se ovim savremenim pristupom učenju istorije i obeležavanju ljudske patnje, došlo do brojke od 70.000 ubijenih, uz izostanak bilo kakvih empirijskih istraživanja o ovoj problematici.
Osim što se ovakvim pristupom umanjuje broj stradalih Srba i ostalih (ko se više poziva na Nojbaherovo svedočenje o 700.000 ubijenih? – prim. autora), pomenutom metodologijom i smanjenjem broja ubijenih stvara se odgovarajuća društvena klima u Hrvatskoj, gde se u najboljem slučaju priznaje da se radilo o ratnim zločinima, ali nikako i o planiranom zločinu genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima. Štaviše, u ovoj nama susednoj državi, prave se sasvim proizvoljna i cinična poređenja između tadašnjih zločina i navodne „velikosrpske agresije” iz 1990-ih godina.
Drastični istorijski falsifikati već odavno su i deo narativa o novom „dukljanskom identitetu Crne Gore” – što je kulminiralo tamošnjom skupštinskom deklaracijom kojom je poništen akt o prisajedinjenju Srbiji iz 1918. godine. Ništa bolja situacija nije ni na Kosovu i Metohiji, gde se albanska deca uče da je Dečane sagradilo albansko pleme Gaši, kao i da su Albanci učestvovali u Kosovskom boju. U isto vreme se srpsko versko i kulturno nasleđe prikazuje kao nekakvo kosovsko nasleđe, uz prećutnu podršku tzv. međunarodne zajednice.
Vrlo je zanimljiv primer Severne Makedonije u kojoj je još posle potpisivanja Ohridskog sporazuma objavljen udžbenik „dogovorene istorije”, koji je napisan uz asistenciju stručnjaka iz nemačkog instituta u Braunšvajgu. Ovaj udžbenik za osmi razred osnovne škole je bio napisan u skladu sa ishodom „fingirane pobune Albanaca” i to tako što je njegova polovina posvećena makedonskoj istoriji, zatim četrdesetak procenata albanskoj istoriji, dok je svega 10% udžbeničkog prostora obuhvatilo dešavanja iz svetske istorije.
U kreiranju albanske prošlosti na tlu Makedonije pisci udžbenika su iskazali vrhunsku kreativnost. Pored toga što su kao albanske teritorije označena područja Kosova i Metohije, juga centralne Srbije i Čamerije u Grčkoj, pravi biser je bila tvrdnja da su Albanci 1944. godine oslobodili Tetovo i Gostivar od nemačkog okupatora. Naravno, ovaj projekat je odobrilo makedonsko Ministarstvo prosvete uz objašnjenje da je u pitanju „svetski trend” i priznanje o nemačkoj sugestiji „da neke stvari iz prošlosti treba zaboraviti radi srećnije budućnosti”.
Budućnost je u zaboravu
Da nije reč o slučajnoj pojavi svedoče zvanična dokumenta Evropske zajednice koja su nastala još 1987. godine, a koja sadrže niz preporuka o načinu na koji je potrebno pisati savremene udžbenike istorije. Razume se da je celokupan model pisanja nove istorije prilagođen političkom konceptu „ujedinjenje Evrope”.
U najboljem maniru nekadašnjih komunističkih političkih komesara, preporučuje se potiskivanje nacionalnih istorija – pre svega iz obrazovnog procesa – a radi afirmacije „zajedničkih evropskih vrednosti”. Nova metodologija je opisana kao „transferisanje kultura” u okviru kojeg je poželjno nesporne istorijske činjenice prilagoditi tzv. istorijskim interpretacijama. Tako smo iz jednog ovakvog romatičarskog i milozvučnog pristupa postepeno došli do toga da današnja EU praktično podržava pojave neonacizma širom Starog kontinenta – posebno ukoliko su takve manifestacije antiruskog ili antisrpskog karaktera.
Na ovom mestu valja podsetiti na svojevremeno pojavljivanje skandaloznog serijala priručnika o istoriji na našim prostorima. Naime, radilo se o četiri čitanke za istoriju koje su zajednički štampali „Centar za demokratizaciju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi” i „Prosvetni pregled”. Prema rečima Dubravke Stojanović na ovom projektu tada je radilo oko 60 stručnjaka iz zemlje i inostranstva, uz diskretnu asistenciju eksperata britanskog Oksforda. Sadržaj ovog tzv. istorijskog projekta razotkriva njegovu u osnovi geopolitičku motivaciju.
Tako je u priručniku „Osmansko carstvo” tadašnja turska imperija prikazana kao jedno tolerantno i multietničko carstvo. Kao ilustraciju za ovu tvrdnju autori navode da su „mošti Svetog Save poštovane kao relikvija ne samo od hrišćana, nego i od Jevreja i Turaka” – bez pominjanja spaljivalja moštiju srpskog svetitelja. U poglavlju o „ Devširmi” tzv. danak u krvi se izvrgava ruglu i predstavlja „kao način ostvarivanja društvenog uspona”. Ima tu i drugih bisera, poput naslovnice priručnika o Drugom svetskom ratu na kojoj su oslikani „albanski partizani”, ili prikazavanja Banjice i Sajmišta „kao koncentracionih logora”, do navođenja „da Pavelićeva NDH nije formalno podržavala pokrštavanje”. Nedostaje samo odeljak o prednostima bombardovanja osirimašenim uranijumom 1999 godine.
Dakle, tako bi otprilike izgledala savršena srpska istorija, po oksfordskom receptu društvenog inženjeringa. Svakako bi u budućoj Srbiji bilo poželjno da, umesto srpskih istoričara, ove lekcije drže zapadni ambasadori u Beogradu. Ili makar neki drugačiji Srbi zakleti pod znamenjem žutih petokraka EU, oslobođeni od kosovskog mita.
Milorad Vukašinović je srpski novinar i publicista. Autor je knjiga „Suočavanja-izabrani razgovori” (2003), „Trenutak istine” (2006), „U tamnom srcu epohe” (2010), „Rat za duše ljudi” (2011) i „Misliti prostorno” (2021). Ekskluzivno za Novi Standard.
________________________________________________________________________________
LITERATURA:
- Katrin Orel, Srednja Evropa: od ideje do istorije, Klio, Beograd 2012;
- Milorad Vukašinović, Misliti prostorno, SAJNOS, Novi Sad 2021;
- Milorad Vukašinović, Globalna perestrojka, SAJNOS, Novi Sad 2022.
Izvor Novi Standard
Naslovna fotografija: Tanjug/Zoran Žestić
BONUS VIDEO:
