Krajem 1960-ih i početkom 1970-ih godina 20. veka dogodile su se tektonske promene u međunarodnoj politici. U elitističkim krugovima na Zapadu procenjeno je da je Kenanova koncepcija „obuzdavanja Sovjetskog Saveza” – osmišljena odmah posle završetka Drugog svetskog rata – prevaziđena, kao i da je potrebno osmisliti novu i ofanzivniju strategiju protiv sovjetskog komunističkog uticaja.
Kisindžerov tajni put u Peking jula 1971. godine bio je u funkciji realizacije nove hladnoratovske strategije, koja je prethodno odobrena na konferenciji uticajne Bilderberg grupe u aprilu iste godine u Vudstoku. Na ovom skupu je osmišljen model „uključenja Kine u svetski privredni sistem”, koji je podstakao dodatnu izolaciju sovjetske države i po mišljenju ruskog analitičara Nikolaja Vavilova prinudio SSSR na brojne ustupke zapadnim silama. Pokazalo se da je potpisivanje Završnog akta iz Helsinkija (1975) bila samo jedna vrsta diplomatskog manevra kojim su SAD dobile dodatno vreme za mobilizaciju svih resursa čiji je krajnji cilj bio poraz protivničkog bloka u Hladnom ratu.
Ostvarenje nove hladnoratovske strategije povereno je od 1973. godine Trilateralnoj komisiji – sestrinskoj organizaciji Bilderberga, jer se njena organizaciona struktura savršeno uklapala u zamišljeni „model prikrivenih akcija” koji je prvenstveno bio oslonjen na neformalne i nedržavne strukture uticaja. Kao glavni ideolog Trilaterale, Bžežinski je u njen osnovni akt koji je naslovljen kao Iskaz o ciljevima ugradio temeljne postavke, o kojima je pisao u svojoj poznatoj knjizi Između dvaju epoha 1970. godine. Suštinski smisao osnivanja Trilateralne komisije je uspostavljanje „novog svetskog poretka” i „jedinstvene svetske vlade”, uz postojanje prelazne faze do realizacije ovog dugoročnog cilja, a koja je naznačena kao „period tranzicije”.
U prelaznom periodu „diplomatiju država treba da zameni diplomatija korporacija”, a nacionalnu lojalnost treba da zameni lojanost multinacionalnim kompanijama. U dokumenta Trilateralne komisije, Bžežinski je ugradio ideju o postepenom preuzimanju nadležnosti države od strane multinacionalnih korporacija – što marginalizuje ulogu države, posebno u pravno-normativnoj sferi. On je, podstaknut procesima na Zapadu (posebno SAD), predviđao da će se izmeniti tradicionalne predstave o pojmovima slobode i demokratije, kao i da je upravo zbog zaštite interesa korporativne elite pojam slobode poželjno redukovati na „ekonomsku slobodu” koja počiva na principima privatizacije, deregulacije i potpune slobode medija, ali na način kako to vide stratezi Trilaterale.
Bžežinski je kao neophodan preduslov za opstanak kapitalizma naznačio osvajanje novih tržišta koje nije bilo moguće bez razvale sovjetskog bloka. Koncepcija trilateralizma označila je i početak završne faze Hladnog rata, čija je karakteristika bio proces uključenja Rimokatoličke crkve, ali i japanskih političkih i poslovnih elita u svetsku politiku. Radi privlačenja delova sovjetskog aparata, zauzet je mekši stav prema ideologiji komunizma, a što je posebno došlo do izražaja za vreme sovjetske Perestrojke. Na taj način je stvoren jedan drugačiji svetsko-istorijski podijum – čija je prva žrtva bila Jugoslavija.
SIO o Jugoslaviji
Savet za inostrane poslove SAD se događajima u Jugoslaviji posebno temeljno bavio za vreme Drugog svetskog rata u okviru strateške studije Rat i mir koja je bila posvećena posleratnim razgraničenjima u Evropi. Ruska istoričarka, Naročnicka, objavila je da su tajnim zasedanjima Saveta u okviru „Grupe za proučavanje mirovnih ciljeva evropskih naroda” prisustvovali i predstavnici „makedonskih emigrantskih struktura” s Ljubenom Dimitrovom na čelu. U to vreme makedonski emisari uputili su pismo predsedniku SAD pozivajući se na Deklaraciju u 14 tačaka i Izveštaj Karnegijeve komisije, koji je naveden kao akt koji priznaje „dubinu tragedije makedonskog naroda” koji se nalazio pod pritiscima režima u Jugoslaviji, Grčkoj i Bugarskoj. Naročnicka naglašava da su ovakvi kontakti proisticali iz složenih ratnih zbivanja i vojničkog odnosa snaga na terenu između Titovih partizana i četnika Draže Mihailovića.
Pored ovih tajnih veza, Savet za inostrane poslove (SIO) je veoma zdušno radio na projektu „istočnoevropske federacije” koja je obuhvatala strateški važan prostor od Baltika do Jadrana. U vezi s ovom temom, zaključen je 24. jula 1942. godine Preliminarni ugovor koju su potpisali američki predsednik Ruzvelt i kralj Petar II. Ovim dokumentom „odbrana Jugoslavije definisana je kao pitanje od vitalnog američkog bezbednosnog interesa u Evropi”. Na taj način je naše područje postalo američki geostrategijski interes – što će posebno doći do izražaja posle Titovog raskida sa Sovjetima 1948. godine, ali i kasnije u godinama razbijanja SFRJ.
Od tada pa sve do početka 1960-ih godina odnosi između dve države išli su uzlaznom linijom. Postoji podatak o 179 ugovora kojima je SFRJ bila „čvorno vezana za Ameriku”, a što je proisticalo iz posleratne „Rimland – koncepcije”, koju su SAD primenjivale u odnosu na suparnički SSSR ili područje evroazijskog Hartlanda. Formiranjem pokreta nesvrstanosti (1961) međusobni odnosi su se donekle promenili. Već naredne godine, SFRJ je izgubila status „najpovlašćenije nacije u trgovini sa SAD”, a Titova ambivalentna politika prema Sovjetima je ojačala antikomunističke sentimente u Vašingtonu.
Zbog svega toga, SIO je 1967. godine razmatrao iscrpan izveštaj o Jugoslavini, autora Džona Kembela, u kojem je izrečeno mnogo kritika na račun hipokrizije Brozovog režima, ali i prvi put ukazano na postojanje nacionalizma u najvišim partijskim forumima. Kembel je zaključio da odnose prema SFRJ treba postaviti u širem kontekstu hladnoratovski podeljene Evrope, dok je istovremeno drugi član SIO, Bžežinski, održavao tajne kontakte s predstavnicima hrvatske političke emigracije u SAD, ali i isticao ekonomske reforme i otvorenost naše zemlje kao primer u odnosu na ostale komunističke države. Ipak, krajem 1970-ih godina, američki stav o budućnosti SFRJ drastično je promenjen – prvenstveno pod uticajem novog strateškog saveznika, Vatikana.
Osveta neonacista
U februaru 1976. godine – na tajnom sastanku najviših predstavnika SAD, Nemačke i Vatikana – usvojen je u 11 tačaka sporazum o razbijanju SFRJ. Kontraobaveštajna služba JNA o ovom dogovoru obavestila je tadašnji jugoslovenski državni vrh i lično predsednika Tita, ali nikakvih reakcija nije bilo. Zbog čega se to nije dogodilo pojašnjava Borisav Jović u svojoj knjizi Kako su Srbi izgubili vek. Tragična sudbina Srba u zajedničkoj državi (2016), u kojoj je objavljen sadržaj tajno snimljenog razgovora Tita i Steva Krajačića, čiji su obaveštajni pedigre i podrška hrvatskom nacionalizmu bili poznati i njegovim savremenicima. U najkraćem, do susreta je došlo uoči usvajanja Ustava iz 1974. godine – kojim je formalno dezintegrisana jugoslovenska država. Osnovna Titova namera bila je da se posle njegove smrti Hrvatskoj omogući državna samostalnost i tom prilikom prisvajanje teritorija s većinskim srpskim življem.
Pored toga, Tito je naložio Kardelju da se univerzalno pravo naroda na samoopredeljenje ustavnopravnom alhemijom transformiše u pravo republika na samoopredeljenje, što će, kako je istaknuto, podržati i novostvorene nacije: Muslimani, Makedonci i Albanci. Prema Titovom planu – koji se očigledno oslanjao na strategiju SAD, Nemačke i Vatikana usvojenu još početkom 1970-ih godina – Srbiju treba lišiti Vojvodine i Kosova i Metohije, i svesti na teritoriju koju je imala pre Prvog svetskog rata (1914–1918). Na Krajačićevo pitanje kako će na sve to reagovati Srbi, Broz je odgovorio da će „oni (Srbi) prihvatiti sve ono što je dobro za Jugoslaviju.”
Potvrda da je postojao zlokoban plan rasturanja Jugoslavije stigla nam je i sa još jedne kompetentne adrese. Reč je o ličnosti slavnog francuskog generala Pjer-Mari Galoa koji je svedočio da je nemačka operacija rasturanja SFRJ dugo planirana. Opisujući razgovore s uticajnim nemačkim generalom Francom Jožefom Štrausom – još 1976. i 1977. godine – Galoa se neposredno uverio u postojanje nemačkih operativnih planova za teritorijalnu prekompoziciju bivše Jugoslavije. On je kao prvi nemački razlog za podršku razbijanju Jugoslavije navodio osvetu Srbima za događaje iz oba svetska rata. Naime, Nemci su smatrali da je od 1941. do 1945. godine – zbog srpskog otpora okupaciji – veliki broj nemačkih divizija bio angažovan na Balkanu, kao i da je to jedan od ključnih razloga njihovog poraza na Istočnom frontu.
Drugi razlog za nemačku podršku razbijanju SFRJ je posebno zanimljiv – a to je težnja da na taj način nagrade Hrvate i bosanske muslimane za podršku u Drugom svetskom ratu i aktivno učešće u trupama Vermahta. Pjer-Mari Galoa je ukazivao i na ekonomske motive nemačke politike na Balkanu, koja je uvlačenjem Hrvatske i Slovenije u evropski ekonomski prostor stvorila pretpostavke za prodor ka Mediteranu, što je bio njen cilj još od Svetog nemačkog carstva. Po mišljenju Galoa nemačka politika je bila uverena u spremnost Amerike da vojno interveniše na Balkanu i zbog toga što je veliki broj uticajnih Nemaca zauzimao važne dužnosti u vrhu NATO.
Nova istočna politika
Krajem 1970-ih i početkom 1980-ih godina i američki odnos prema opstanku Jugoslavije postepeno se menjao. U jednom od izveštaja Trilaterale iz 1977. godine, Jugoslavija se opisuje kao „potencijalno najeksplozivnija tačka u Evropi” i država oko koje nema trajne saglasnosti između dve supersile. Iste godine američki potpredsednik i visoko pozicionirani član Trilateralne komisije, Volter Mondejl, sastao se sa Titom, ali tadašnji predsednik se tom prilikom nije osvrtao na planove o razbijanju SFRJ za koje je nesumnjivo znao. SFRJ je bila i posebna tema jednog brifinga za američke učesnike devetog svetskog skupa sociologa u Upsali (Švedska), koji je održan u avgustu 1978. godine. Održao ga je Zbignjev Bžežinski, tada u svojstvu savetnika za nacionalnu bezbednost.
Njegovo izlaganje u potpunosti je odisalo retoričkim pitanjem koje se poput lajt-motiva provlačilo kroz sve njegove sastavne delove: Šta će biti s Jugoslavijom kada Tito umre? Reč je o pitanju koje je veoma opterećivalo Amerikance koji su strahovali da bi, posle Brozove smrti, Jugoslavija mogla da postane član Istočnog bloka. Ne ulazeći ovom prilikom detaljnije u američke ocene Titove ličnosti i njegove uloge u svetskoj politici (koje su veoma pohvalne), sa današnje tačke gledišta veoma su zanimljive preporuke u vezi s američkim delovanjem u SFRJ. Tako iz ovog izlaganja saznajemo za američku podršku „praksisovcima”, zatim za taktiku istovremenog pomaganja onim snagama u vrhu države koje su spremne da se suprotstave uticajima Sovjeta (Rusa) i za podršku nacionalnim separatistima koji su „prirodni neprijatelji ideologije komunizma”.
Interesantne su i preporuke o zaduživanju SFRJ koje su u američkom dugoročnom interesu, zatim o širenju potrošačkog mentaliteta kao najboljoj protivteži svakom komunističkom egalitarizmu, potom o medijsko-kulturološkoj infiltraciji kao vidu nametanja zapadnog sistema vrednosti i – što je, čini se, i danas aktuelno – oslanjanju Amerike na imućnije delove društva ‒ pripadnike liberalne inteligencije i one koji se zalažu za neograničene medijske i umetničke slobode. Sa stanovišta geopolitike, čini se važnom i direktiva o razbijanju „Pokreta nesvrstanih”, čiji je SFRJ bila osnivač, a preko delovanja latinoameričkih država – američkih saveznika u tom pokretu.
Nema sumnje da je promena američkog kursa prema SFRJ bila prvenstveno uslovljena zahtevima novog strateškog saveznika Vatikana – čiji je papa Jovan Pavle II pitanje razaranja Jugoslavije stavio u epicentar svoje „Nove istočne politike”. Moćni katolički lobi u američkoj administraciji ugovorio je tajni susret pape Vojtile i predsednika Regana 1983. godine. Na ovom sastanku dogovoreno je formiranje „novog evropskog poretka” koji bi imao „antijaltski karakter” i kojim su praktično revidirane granice, ustanovljene posle Drugog svetskog rata. Pitanje razaranja SFRJ i odvajanja njenih katoličkih delova Slovenije i Hrvatske – papa je stavio u vrh svojih prioriteta – na šta je predsednik Regan pristao, u skladu sa svojom izmenjenom doktrinom u odnosu na SSSR. Uoči razaranja SFRJ i SSSR-a ovaj strateški dogovor je potvrđen na konferenciji Trilaterale u Tokiju od 21. do 23. aprila 1991. godine, kada je prihvaćena nova podela Evrope na „rimski i vizantijski deo” koja je sprečila suštinsku geopolitičku emancipaciju Starog kontinenta u odnosu na američki uticaj.
Da zaključimo: završetkom Hladnog rata, bivša SFRJ postala je nepotrebna zemlja. Pobedom Zapada u tom ratu narušena je ravnoteža snaga, pa se pristupilo demontaži jugoslovenske države. U procesima razbijanja Jugoslavije – SAD, Nemačka i Vatikan iskazali su najviši stepen neprijateljstva prema srpskom narodu, što je kulminiralo zločinačkim bombardovanjem Srpske 1995. godine i SRJ 1999. godine. U izvesnim segmentima, odnos delova zapadnog društvenog i političkog establišmenta prema dešavanjima u bivšoj SFRJ poprimao je elemente psihopatologije. Nemački profesor R. Henzel je NATO agresiju na SRJ 1999. godine kvalifikovao kao zločin genocida za koji, nažalost, do danas niko nije odgovarao.
Takođe, nije sporno da su destrukcija Jugoslavije i rat protiv srpskog naroda dugo i temeljno planirani. Govor Bžežinskog iz 1978. godine bio je „proročka” najava razbijanja jedne zemlje i posledično uništenje jednog naroda (srpskog), za koji je Džordž Kenan rekao da su „najveći američki prijatelji u Evropi”. Enigmu jugoslovenske krize pojačava još jedan važan istorijski detalj. Reč je o diplomatskim odnosima Srbije i SAD, koji su uspostavljeni davne 1881. godine i koji imaju dugu i bogatu tradiciju. Predsednik Vilson je 1918. godine podigao srpsku zastavu na Beloj kući i podržao stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Svega stotinak godina kasnije (1981) SAD su – uprkos istovremenom obeležavanju 100. godišnjice međusobnih odnosa – podržale demonstracije separatista na Kosovu i Metohiji. Bio je to uvod u krvavi raspad zemlje i „rat koji se mogao izbeći”. Svetske sile koje su zdušno podržale stvaranje jugoslovenske države 1918. godine – poslednjih decenija 20. veka aktivno su radile na njenoj demontaži, iskazujući najviši stepen moralne hipokrizije prema srpskom narodu, njihovom savezniku u oba svetska rata.
________________________________________________________________________________
LITERATURA:
- Borisav Jović, Kako su Srbi izgubili vek: Tragična sudbina Srba u zajedničkoj državi, Službeni glasnik, Beograd 2016;
- Milorad Vukašinović, Pjer-Mari Galoa u Misliti prostorno, SAJNOS, Novi Sad 2021;
- Milorad Vukašinović, Globalna perestrojka, SAJNOS, Novi Sad 2022.
Milorad Vukašinović je srpski novinar i publicista. Autor je knjiga „Suočavanja-izabrani razgovori” (2003), „Trenutak istine” (2006), „U tamnom srcu epohe” (2010), „Rat za duše ljudi” (2011) i „Misliti prostorno” (2021). Ekskluzivno za Novi Standard.
Izvor Novi Standard
Naslovna fotografija: Jim Young/Reuters
BONUS VIDEO:
