Najava mađarskog premijera Viktora Orbana, sredinom ovog meseca, u rumunskoj banji Tušandu, naseljenoj Sekeljima koji govore mađarski, na redovnom letnjem okupljanju pripadnika njegove vladajuće partije Fides, o mogućem formiranju „nove političke i ekonomske unije“ u Jugoistočnoj Evropi, prošao je bez značajnijeg odjeka na kontinentu, i u regionu.
Ova izjava vizionara iz Budimpešte, po svemu sudeći, odgovor je vodećim zemljama EU, koje sve više insistiraju na Evropi „u više krugova“, kako je to formulisao njihov glasnogovornik, francuski predsednik Emanuel Makron.
Projekat koji je Orban nazvao E6 obuhvatio bi sadašnje članice Višegradske grupe – Mađarsku, Poljsku, Češku i Slovačku – plus Rumuniju i Srbiju.
Višegradska grupa, poznata i kao Višegradska četvorka ili jednostavno V4, udruženje je četiri srednjoevropske države – Mađarske, Poljske, Slovačke i Češke. Jedno vreme bila je poznata i kao Višegradski trougao, sve dok nije došlo do raspada Čehoslovačke 1993. godine.
Grupa je formirana na samitu šefova država ili vlada Mađarske, Poljske i Čehoslovačke, 15. februara 1991. godine. Osnovni cilj je bio da zajedničkim snagama prebrode sve prepreke na putu ka evropskim integracijama, ali i zbog unapređenja međusobne vojne, ekonomske i energetske saradnje. Ove četiri države će tek 13 godina kasnije, 1. maja 2004. godine, postati deo Evropske unije.
Rukovodstva ovih zemalja inspiraciju za interesno udruživanje i ime pronašla su u dalekoj istoriji, u jednom sličnom udruživanju u 14. veku. Naime, ondašnji vladari Češke (Bohemije), Poljske i Mađarske (češki kralj Jovan Luksemburški, poljski Kazimir Treći i ugarski Karlo Robert), sastali su se u mađarskom gradu Višegradu 1335. godine. Dogovorili su uspostavu jedinstvenih trgovinskih ruta do Beča, da bi na taj način olakšali pristup drugim evropskim trgovinskim centrima i ekonomičnije kupovali, ali i prodavali svoje proizvode. Bilo je to, inače, prvo takvo udruživanje i dogovaranje u Evropi, pa samim tim, valjda i u svetu. Istorija će zabeležiti još jedan sastanak vladara ovih zemalja 1339. godine.
Orbanova ideja za „novu Evropu“ nije samo znak da postoji alternativa postojećem, opšte prihvaćenom globalizmu, već nagoveštava i formiranje moćne ekonomske unije koja ima sve preduslove da postane značajan faktor u Evropi, bez kojeg se neće moći odlučivati o budućnosti „stare dame“. Ovaj Savez šest zemalja ukupno broji 93 miliona stanovnika i ima ogroman ekonomsko-politički potencijal i prirodne resurse. Uz to, upravo ove države čine okosnicu velikog kineskog projekta „Pojas i put“. Ne treba izgubiti iz vida da ova ideja podrazumeva da je reč o „novoj političkoj i ekonomskoj uniji“. A to daje sasvim drugačije značenje. Takav međudržavni savez, politički i ekonomski, već je postojao i to na većem delu teritorije koju Orban predviđa u projektu E6. Što je još zanimljivije, četiri države, od šest koje je mađarski premijer spomenuo, bile su članice te zajednice.
Šest vekova posle susreta češkog kralja Jovana Luksemburškog, poljskog Kazimira Trećeg i ugarskog Karla Roberta, i šezdeset godina pre formiranja Evropske unije, na konferenciji u Ženevi, održanoj 14-16. februara 1933. godine, Mala Antanta, vojni savez Čehoslovačke, Rumunije i Jugoslavije, prerastao je u organizaciono „višu međunarodnu zajednicu“, sa pravnim elementima koji do tada nisu postojali ni u jednom bilateralnom, ili regionalnom savezu. O pravnom karakteru ove zajednice diplomate i teoretičari državnog prava imali su podeljena mišljenja: od federacije, konfederacije, odnosno saveza država, do unije. Jedni su je upoređivali sa britanskim Komonveltom, a vidoviti pojedinci su je predstavljali kao savršen obrazac buduće Evropske unije.
Međunarodna situacija i politički odnosi početkom četvrte decenije prošlog veka u Evropi bili su komplikovani i iz dana u dan sve složeniji. Pobedom fašizma u Italiji, a naročito dominacijom nacista u Nemačkoj, potpuno se promenila politička slika nastala posle pobede saveznika u Velikom ratu.
Nemačka je posle primene takozvanog Dozovog finansijskog plana, pomoću međunarodih zajmova, pre svega američkog kapitala, oporavila svoju ekonomski iscrpljenu privredu i obnovila proizvodnju. U to vreme prestaje i izolacionistička politika prema Nemcima, primljeni su u Društvo naroda, dobijaju čak i mesto u Savetu društva. Na Nemačku se više nije gledalo kao na pobeđenu i obespravljenu državu. Na Starom kontinentu, ponovo, i ovog puta iz potaje, počinju da se čuju prvi zvuci ratnih doboša. Ostali veliki evropski moćnici (Francuska, Engleska i Italija), nastojali su da putem raznoraznih paktova, sa Nemačkom, spreče izbijanje novog rata. Međutim, to su manje-više bile formalne deklaracije bez čvrstih obaveza i garancija potpisnika.
Revizija versajskih granica postaje sve češće tema razgovora, formalnih i tajnih, velikih sila. Na udaru su pre svih Kraljevina Jugoslavija, Rumunija i Čehoslovačka, članice vojnog saveza Mala Antanta, formiranog još 1920. godine iz predostrožnosti, ukoliko Austrija i Mađarska pokušaju da povrate teritorije nekadašnjeg Austrougarskog carstva.
Za to vreme u Beogradu, Pragu i Bukureštu, ne sede skrštenih ruku. Kralj Aleksandar odmah reaguje i saziva vanredni sastanak ministara, članica Male Antante, koji je održan 18. i 19. decembra u Beogradu. „Najvažnija odluka doneta na tom sastanku bila je da će ubuduće Mala Antanta nastupati kao jedinstvena politička zajednica, bez koje se više ne može rešavati nijedno pitanje u Srednjoj Evropi. Odluka da se samostalno politički deluje, obrazložena je činjenicom da su se tri države umorile od toga da budu igračke u rukama velikih suseda i da im je dosta tuđih planova o njihovoj budućoj ulozi.“
Pakt o novoj organizaciji Male Antante, čiji su inicijatori bili kralj Jugoslavije, kralj Rumunije i predsednik Republike Čehoslovačke, potpisali su njihovi opunomoćenici, ministri Bogoljub Jevtić, Nikolae Titulesku i Edvard Beneš na konferenciji u Ženevi, februara 1933. godine. Tri države – ističe se u uvodnom delu ovog dokumenta – obrazuju „jednu višu međunarodnu zajednicu, kojoj mogu pristupiti i druge države, pod uslovom koji se ima ugovoriti u svakom posebnom slučaju“. Kao upravni organ zajedničke politike država Antante ustanovljen je Stalni savet, sastavljen od ministara inostranih poslova, koji odluke donosi konsenzusom. Savet je imao obavezu da se sastaje najmanje tri puta godišnje, u prestonici svake države čiji je ministar te godine predsedavao ovom telu.
Stalni ministarski savet predstavljao je članice kao celinu pred trećim državama, ili međunarodnim organizacijama. Najvažniji član ovog sporazuma je bio taj što je ograničavao slobodu država članica pri zaključivanju političkih ili privrednih ugovora sa trećim državama. Za svaki politički ugovor država Male Antante, za svaki jednostran akt kojim se menja dotadašnja politička situacija jedne od članica, u odnosu na treću državu, kao i za svaki privredni sporazum koji povlači važne političke posledice, bio je potreban jednoglasni pristanak Stalnog saveta. Mala Antanta, kao vojni savez, počela se smatrati jednim od međunarodnih činilaca. Svojim dotadašnjim trajanjem izdržala je probu vremena i unutrašnjom kohezijom, donela nešto novo na evropskom prostoru – nijedan savez ili blok država u Evropi nije se održao toliko dugo.
MLADOBOSANAC TVORAC IDEJE O EU
Ideja o nastanku evropske države javlja se u jesen 1929. godine kada je francuski premijer Aristid Brijan na sednici Društva naroda predložio formiranje federacije evropskih država. Brijanov memorandum je nudio federalno ujedinjenje Evrope, uz garancije državama da se postojeće granice neće menjati. Međutim, ovom dokumentu se brže gubi trag nego što se pojavio. Početkom dvadesetih godina prošlog veka Dimitrije Mitrinović, član „Mlade Bosne“, zalagao se za ujedinjenje Evrope i predlagao pravnu, ekonomsku, privrednu i političku zajednicu evropskih država, sa jedinstvenim monetarnim i administrativnim sistemom uprave, zajedničku parlamentarnu uniju na čelu sa Evropskim savetom, odnosno Senatom. Mitrinović je 1921. godine, piše Predrag Palavestra, predložio čak i naziv buduće evropske zajednice: Sjedinjene Države Evrope – kao opoziciju i ravnotežu Sjedinjenim Američkim Državama.
Autor I. Miladinović
Izvor Večernje novosti, 27. avgust 2018.
